Иако болеста демне на прагот, и покрај растојанието од еден метар, иако нашата опсесивна потреба за контрола се распарчува, иако животот е врежан со пех и пораз, човекот, втонат и вдомен во раскошот на својот дом, чека да помине сѐ и конечно да се врати на стариот ефемерен живот, како да не може да разбере дека неговите барања ќе треба да се моделираат
Д-р Наташа САРЏОСКА, антрополог
Институт за антропологија и етнологија, ПМФ, УКИМ
Здравствената и економска криза, предизвикана од брзото ширење на вирусот COVID-19, што секојдневно, едновремено и принудно и доброволно, ја живееме, вкрстена со социјалното отуѓување и оддалечување, ни покажува дека глобализацијата на современиот свет е феномен на меѓузависност, но не и на солидарност.
Лишеност од слобода на движење, ограничено производство, карантин, инкубација, изолирање, изземање, исклучување, отстранување се само неколку од многуте замки што ни ги наметна, или брутално наложи светската пандемија, а не се за занемарување и екстремните човечки состојби, како егзил, прогон и кривична одговорност за загрозување на јавното здравје преку пренесување заразна болест.
Но, она што е очигледно е дека во оваа вонредна состојба, во нашите општества капитализмот и неолиберализмот се кршат пред ваков глобален предизвик, а нашата исклученост и заемен страв нѐ прави саможиви суштества неспособни за учество во заедничкото добро.
Доколку погледнеме на светот што го населуваме, забележуваме дека брзото движење на глобализацијата придонесува за технолошко-економска унификација на планетата, но и за незапирлива злоупотреба на природните ресурси.
НЕИЗВЕСНОСТ И НЕСИГУРНОСТ
Иако во сите овие злокобни премрежија човечката моќ не била доведена во ризик, сега, во оваа медицинска воена зона, сме немоќни пред биолошкото оружје, т.н. невидлив непријател, тешката респираторна болест на вирусот корона, што од светот направи несигурно место на живеење: место на дистопија и аномија, каде што разбирањето и сочувствувањето меѓу луѓето не покажуваат уверлив раст и развој.
Ако глобализацијата го направи светот досеглив и дофатлив за сите, сега, оваа криза го сведува на неистражен и исплашен предел и го води кон сегментација, сегрегација и стигматизација, како и, можеби, кон нови микросветови со националистички предзнак, во коишто зародокот на полициски држави со тоталитаристичка контрола врз мислата на слободниот современ човек, според теоријата за паноптикон на Мишел Фуко, е сосема извесен.
Уште од почетокот на деведесеттите години нападнати сме од воени закани, финансиски и бегалски кризи, како и од планетарни еколошки, нуклеарни, биолошки опасности. Сето тоа му наметна на човештвото заедничка судбина (Едгар Моран, Карл Худал) на страв, неизвесност и несигурност. Човекот, низ вековите и цивилизациите успешно се справувал со надворешните закани, а сепак не стекнал свест за тие претходници.
Овој вирус беспомошно и неизбежно трагично ја фрла во бессознание таа заедница на споделени егзистенции, кои имале некаква извесна иднина. Економски колапс, милиони загубени работни места, милиони патници заглавени на затворени граници: вирусот кобно пробива низ нашата егзистенција и нѐ доведува до таговно и тегобно сознание дека сме беспомошни.
Но дали превентивните мерки, глобалното заклучување, избезумените миграции, неконтролираното купување фармацевтски и прехранбени производи ќе служат сепак за некакво високоразвиено когнитивно познание? Дали човекот, низ нов видик, ќе ја напушти матрицата на немилосрдното потрошувачко општество? Дали ќе примени нужна промена во односот кон своето тело, и покрај идната посткризна психоза и хипохондрија од телото на другите?
Конечно, дали отсуството на етика во одлуката да се затвори светот, да се укине секакво образование и социјална средба на културна или политичка размена и да се живее дигитално, со цел да се спречи заразата меѓу човечките суштества, односно контактот, не е можеби токму тоа што владејачките глобални структури отсекогаш сакале да ни го наложат?
САМОТИЈА И АСКЕТИЗАМ
На овој непосреден егзистенцијален страв му се надоврзува и инертната реакција од меѓународните организации – своевидни сврзни ткива меѓу нациите – кои во својот состав препознаа земји што проактивно и доброволно покажаа солидарност кон другите и земји што прибегнаа кон етноцентрично и ксенофобично затворање кон другите, со што се покрена прашањето за кохезијата на Европската унија во борбата против пандемијата.
Македонската постсоцијалистичка и транзициска реалност го вбризгува стравот од немање силно јавно здравство и соодветни инфраструктури за интензивна нега, но и од постојана немаштија и глад. Еколошките кризи, базирани на суров капиталистички профит и извитоперени, коруптивни, девијантни, непровидни економски пракси, го дестабилизираат современиот човек кого, освен прашањата за личен опстанок, го обземаат и прашања околу тоа кој ќе ги плати трошоците за вонредното справување со оваа криза. Се чини дека сиромашните земји, сепак, ќе ја платат највисоката цена поради задолжувањето за оваа глобална криза.
Ако нашето секојдневие се сведува на панично следење вести, манијакално учество на социјалните медиуми, непрекинати телефонски разговори, претерано конзумирање храна и информации, како во ваква состојба на неподвижност човекот ќе еволуира и развие внатрешни матрици за промена и пораст?
Иако болеста демне на прагот, и покрај растојанието од еден метар, иако нашата опсесивна потреба за контрола се распарчува, иако животот е врежан со пех и пораз, човекот, втонат и вдомен во раскошот на својот дом, чека да помине сѐ и конечно да се врати на стариот ефемерен живот, како да не може да разбере дека неговите барања ќе треба да се моделираат.
Но, дали човекот нема да има лузни од сето ова? Дали оваа отсеченост нема да се провлекува и натаму во социјалните општења и навики? Можеби ќе треба да разбереме дека оваа самотија, би рекла дури и аскетизам, ќе нѐ научи да ги слушаме криковите и болките на светот. Предизвикот е да живееме во сегашноста, исправноста и правденоста, или, како што напиша Албер Ками, „најголемата великодушност кон иднината се состои во тоа да ѝ дадеме сѐ на сегашноста“.
СУБЈЕКТИВНАТА ИЛУЗИЈА
Човекот не може да се радува ако не сонува и ако не се движи. Затоа е фатална оваа изолација. Но оваа криза може да нѐ научи како да живееме слободни во тваровита стварност, да бидеме внатре во себе, метафизички, како што сме сите сега, физички, внатре дома, затоа што секоја криза носи и одлука за промена, иако преку траума.
Стравувам, сепак, дека човекот, поради неговата надмена природа, кога се соочува со промени, на коишто треба одговорно да одговори, им врти грб, затоа што светот на субјективната илузија е побезбеден од светот на објективната вистина.
Исправен пред комплексни мрежни состави на стравови и значења што бегло се измолкнуваат од когнитивниот домен, повикан да биде, од една страна, лишен од споделените вредности за да го заштити државниот интерес, човекот, од друга страна, не знае дали државниот интерес ќе го заштити него, особено во време на застрашувачко глобално загадување на воздухот.
Човечкото тело е ранливо и пропустливо, а неговите граници не се територијални, туку порозни. Оттаму, сега, несомнено најдоброто решение за преживување е социјално оддалечување. Но, како да се сочува егзистенцијалната предодреденост во стварност во којашто сѐ повеќе ќе има жртви од болест? Уверен дека, преку седењето дома, ќе биде безбеден и поштеден од туѓиот вирус, човекот и натаму ќе се прашува како да се оддалечи од туѓинецот, а како од другиот, кој му е насушен?
ПЛАНЕТАРНА СОЛИДАРНОСТ
Се јавува тука потребата да помислиме ревносно на оние што секако умираат затоа што не им е уважено правото на здравство, на оние што не добиле соодветен медицински третман, на оние што имаат нарушено, срозено од изолација, ментално здравје, на сите оние што можеби ја немаат нашата привилегија да се изолираат дома сами.
Ограничувањето ќе може да ни помогне да разбереме дека сме сами како остров, но заедно поврзани во архипелаг со други острови и да примениме сеопфатна „детоксикација“ на нашиот внатрешен живот. Но и да ги прочистиме општествените приоритети, кои, после оваа епидемија, би требало да се сосредоточат суштински на јавното здравство и планетарната солидарност, за да можеме, во иднина, да се справиме спремно со големите здравствени закани.
Природата ја враќа рамнотежата на своето место врз празната вага на безграничното модерно човечко суштество, кое гледа на овој вирус како на смртен непријател од неговата себична позиција на бескруполозен експлоататор на светот во којшто живее, од којшто зависи, преку којшто се храни, а не гледа дека всушност токму тој свет е изворот на живот што го уништува.
Целосниот прекин на движење и делување е поразителен и раздразнувачки, но, сепак нуди можност да ја изградиме утрешнината и, и покраj сѐ, критички да размислиме за „очилата“ што секојдневно ќе ги ставаме. Тој нов поглед, сепак, ќе нанесе коренити мутации на егзистенцијалната перцепција, коишто човекот некако ќе ги преживее и надмине, но останува, сепак, отворено прашањето дали од нив ќе излезе изменет односно напреднат.