Текстот е објавен на 29 Август 2014 година во неделеникот Фокус, број 986
Уставните измени со кои во Македонија ќе се овозможи создавање на т.н. финансиски зони ќе ја влошат перцепцијата за земјава во светот, смета Никола Поповски, поранешен министер за финансии и универзитетски професор. „Да бидам искрен мислам дека тие најмногу ќе служат за да го привлечат црниот капитал, кој на криминален и коруптивен начин е создаден тука во Македонија и потоа одлеан во странство. Специјалниот уставен статус на финансиските зони ќе овозможи тој капитал да ни се врати како наводно кредибилен, па дури и неопходен странски капитал“, вели Поповски.
Разговараше Младен ЧАДИКОВСКИ
Фокус: Повеќепати ги критикувавте уставните измени, говориме за овие што ја допираат економската и финансиската сфера, конкретно најмногу забуна во јавноста внесува формирањето на финансиски зони. Изјавивте дека Македонија на овој начин освен даночен, ќе стане и финансиски рај, зошто?
Поповски: Актуелните уставни измени во економската сфера се чини дека не се со искрени намери за македонската економија. Власта цели осум години создава двоен економски систем во Република Македонија преку кој на домашните и на странските инвеститори, особено оние во индустриските и други зони, им нуди различни услови за стопанисување.
Познато е дека условите за странските инвеститори се значително поповолни и со многу повеќе даночни и слични олеснувања. Имајќи ги предвид и онака ниските даночни стапки на персоналниот данок и данокот на добивка во Македонија, многумина со право ја критикуваат државава дека се претвора во даночен „рај“.
Уставните измени имаат тенденција ова да го направат и со финансиската дејност во земјава, односно да создадат два вида паралелни финансиски системи: еден по кој ќе работат домашните компании и друг кој ќе важи само за оние што ќе влезат во финансиските зони.
Фокус: За ова беше потребна промена на Уставот?
Поповски: Тоа е класична нерамноправност на пазарот и создавање двоен економски систем. Со оглед дека Уставот тоа сега не го дозволува, логично е дека власта сака да го смени и самиот Устав. Таквиот чекор не само што е погрешен, туку набргу ќе се покаже дека е и штетен за Македонија и за нејзините граѓани на долг рок.
Фокус: Мислите ли дека финансиските зони можат да привлечат таканаречен црн капитал од светот?
Поповски: Да бидам искрен мислам дека тие најмногу ќе служат за да го привлечат црниот капитал, кој на криминален и коруптивен начин е создаден тука во Македонија и потоа одлеан во странство. Специјалниот уставен статус на финансиските зони ќе овозможи тој капитал да ни се врати како наводно кредибилен, па дури и неопходен странски капитал. Нус-појава на тоа може да биде и тоа што вие го нарекувате црн капитал од светот.
Специјалните закони кои ќе важат само за тие територијално виртуелни зони ќе создадат бројни проблеми, ќе го доведат супервизорот, а тоа е НБРМ, во ситуација да мора да има законски двојни аршини и многумина да имаат привилегиран статус во финансиската дејност. Тоа во комбинација со постојната коруптивна состојба во земјава ќе биде магнет за сомнителниот капитал од целиот свет.
Фокус: Мислите дека ќе се прелее практиката на островските држави…
Поповски: Таквата практика сега постои во неколку островски држави во светот, за кои светската јавност и стручните кругови немаат добро мислење. Претпоставувам дека дополнителни шокови за одредени решенија во финансиските зони ќе добиваме последователно откако ќе почнат, врз основа на уставните амандмани, да се носат специјални закони за нив. Загрижен сум дека ваквото законодавство нема да ѝ донесе на Македонија ништо добро, но на поединци ќе им донесе многу поволности и профити.
ШТО МУ НЕДОСТИГА НА ГЕРМАНСКОТО ЗАКОНОДАВСТВО?!
Фокус: Многумина ќе речат дека Македонија од привлекување таков капитал би имала и придобивки, по теркот на некои западни земји, имено власта тврди дека такви зони има и во многу други земји, се споменуваа Швајцарија, Велика Британија, најново Луксембург? Што би била разликата?
Поповски: Ваквото тврдење има само една намена, а тоа е да ги залаже наивните. Самата влада, преку изјавата на министерот за финансии, соопшти дека би сакала да создаде зони во кои ќе се применуваат највисоките меѓународни стандарди по примерот на финансиското законодавство што го има Луксембург. Од ваквото тврдење произлегуваат три прашања за владата. Дали таа однапред сака да создаде ситуација во која македонските банки, осигурителни компании и другите финансиски институции ќе работат по законодавство и систем кои се по пониски меѓународни стандарди, а дека само во зоните ќе се применуваат највисоките меѓународни стандарди?
Второ, дали владата јавно ни соопштува дека нашиот финансиски систем не е според меѓународните и европски стандарди и дека таа нема намера истиот да го подобри, туку сака да го остави во состојба на лошо законодавно опкружување, а како противтежа да изгради паралелно нов систем со финансиски институции што допрва ќе дојдат во Македонија по наводно највисоки стандарди?
Трето, дали владата сака да ни соопшти дека ние не сме способни и не можеме да работиме по принципот на Германија, Австрија, Чешка и многу други држави од ЕУ кои немаат двојно финансиско законодавство, туку само едно, но кое се потпира на високите меѓународни стандарди и е кредибилно? Дали мислиме дека овие земји немаат добар финансиски систем? Една од големите опасности за земји како Македонија е токму практиката во многу сфери од економскиот, но и од политичкиот и друг живот, да се воведуваат двојни стандарди, овојпат согласно Уставот и законите.
Фокус: Изминативе неколку години бевме сведоци на раст на јавниот долг, Владата, пак, тврдеше дека тој и понатаму е еден од пониските во Европа, па и окружувањето. Сега со уставни измени ќе го ограничиме до 60 отсто од БДП. Како ја толкувате таа мерка?
Поповски: Македонија е една од ретките, ако не и единствена држава на европскиот континент, која не ѝ соопштува на јавноста колку е висината на јавниот долг. До 2007/2008 година тоа го правеше и Грција, па видовме до каде доведе таквата политика. Ако денес ја прашате владата во Македонија колку е висината на јавниот долг, таа ќе ви каже дека тој изнесува 34 отсто од БДП. Но, ако го прочитате извештајот на ММФ за Македонија од пред 1 месец, ќе прочитате дека јавниот долг на Македонија е 43 отсто од БДП. Оваа разлика не е мала и изнесува цели 30 отсто. Знаејќи дека ММФ има увид во финансиските податоци од трезорот на Министерството за финансии и во сметките на НБРМ, не треба да се сомневаме дека нивниот податок е точен, а дека овој на Министерството за финансии е веројатно фризиран за потребите пред домашната јавност.
Фокус: Како точно да ја лоцираме бројката за јавниот долг?
Поповски: Колку прецизно е јавниот долг ќе се утврди дури откако власта во Република Македонија ќе биде променета, па некоја нова власт ќе ги соопшти сега криените податоци. Не би бил зачуден ако тој веќе го надминал нивото од 50 отсто од БДП. Во секој случај, долгот е релативно висок, и тој има растечки тенденции. Доказ за тоа се растечките буџетски дефицити во последниве неколку години. Во последниве неколку месеци, владата зема кредит од НР Кина во висина од над 600 милиони долари за изградба на патишта и издаде државна еврообврзница во висина од 500 милиони евра. Само по тие два основа таа направи задолжување од над 1 милијарда долари.
Оттука изгледа цинично кога една власт која забрзано ја задолжува земјата и ја крие висината на јавниот долг да предлага уставен амандман со која ќе го ограничи јавниот долг на 60 отсто од БДП на земјата. Таквиот амандман е контрапродуктивен. Прво, затоа што тоа се предлага од власт која се однесува спротивно и второ, затоа што ако веќе се утврдува максималниот јавен долг, тогаш нивото од 60 отсто е превисоко и треба значително да се коригира.
Фокус: Мислите дека македонската економија не може да се справи со долг од 60 отсто од БДП?
Поповски: Македонската економија нема капацитет да се справи со ниво на јавен долг кое би достигнало над 50 отсто од БДП и во таков случај ќе има сериозни проблеми да го сервисира долгот и да ги обезбедува јавните услуги што се финансираат од буџетот на државата. Сосема друг проблем е што во структурата на јавниот долг забрзано се зголемува уделот на странскиот за сметка на домашниот долг. Македонија нема капацитет за ефикасно да сервисира странски долг кој би бил поголем од 40 отсто од БДП. Во такви услови уставниот амандман не само што е контрапродуктивен, туку е и противречен, односно економски неиздржлив.
ПОГРЕШНИ СТАНДАРДИ ВО ТРОШЕЊЕТО
Фокус: Изјавивте дека мерката е цинична, но дали може да биде и потребна, токму за да се спречат идните големи задолжувања?
Поповски: Јас мислам дека не е потребна и дека нивото на јавниот долг треба да се контролира со разумната економска политика на владата, а не со тврди уставни ограничувања. Ниедна друга власт во Македонија не би си дозволила да го премине нивото од 50 отсто од БДП затоа што тоа може да стане економски опасно. Можеби на оваа власт ѝ е потребен дополнителен простор, па затоа го менува и Уставот, со што подоцна би се оправдувала за некои идни свои чекори.
Фокус: Но, Вие, како приврзаник на ниски дефицити, како што еднаш изјавивте, би требало да поддржите една ваква мерка?
Поповски: Да, јас сум приврзаник на ниски стапки на буџетски дефицит, освен во исклучителни случаи на големи рецесии, сериозни природни непогоди или воено загрозување на безбедноста на државата. Но, тоа се исклучителни состојби и за нив треба да се има разбирање. Такви состојби во Македонија сме имале само во две-три години од независноста до денес, а како што гледаме, високите дефицити се претворија во секојдневие. Исто така, приврзаник сум на низок јавен долг, кој не би надминувал 40 отсто од БДП и во чија структура странскиот долг не би бил поголем од половина од вкупниот јавен долг.
Фокус: Дали со актуелниот тренд на пораст на долгот, ваквата доктрина на задолжувања што ја заговарате паѓа во вода?
Поповски: Очигледно дека таквото сфаќање и размислување не го има и актуелната власт, а се плашам дека нема да го има и која било друга власт во Македонија во иднина. Имено, сегашните власти воспоставија погрешни, но високи стандарди на потрошувачка од кои ниедна наредна власт нема лесно да се откаже бидејќи за тоа ќе биде критикувана и таа нема да сака да се соочи со таквите критики од гласачите. Загрижен сум дека Македонија е влезена во долгорочна замка на високи дефицити и висок јавен долг. Оттука, буџетските ограничувања нема да претставуваат никаква формална пречка и ќе бидат брзо напуштени доколку се јави потреба за тоа.
Фокус: Опозицијата обвинува дека на овој начин се врзуваат рацете на било која идна влада да може да се задолжува, за проекти што би биле потребни за земјата, како енергетска или патна инфраструктура?
Поповски: Мислам дека во овој случај опозицијата е во право и дека нема да се врзат рацете само на која било идна влада, туку и на Република Македонија и нејзините граѓани во иднина. Но, едно е јасно, како што сега Уставот се менува, тој ќе може да биде променет и друг пат и уверен сум дека ваквите амандмани се неодржливи и бесперспективни. Замислете состојба во која јавниот долг достигнал 59 отсто од БДП, а Македонија се соочува со огромна рецесија, со стравичен раст на невработеноста или, во краен случај, со војна. Изборот би бил рецесијата да продолжи и невработеноста да расте или да се смени Уставот, односно Македонија да се соочува со проблем на финансирање на евентуална своја праведна војна поради овој уставен амандман. Тоа е апсурдно.
Фокус: Мислите ли дека ВМРО-ДПМНЕ на овој начин сака само да ги ограничи задолжувањата на некоја идна влада?
Поповски: Мислам дека сте во право и дека тоа е клучниот мотив поради кој една власт што постојано се задолжува и го зголемува дефицитот би сакала да се донесат вакви амандмани на Уставот. Но, Македонија одамна е земја на политички апсурди, па и во овој случај нема да биде поинаку. Да бидам јасен, и јас, како и многумина други, мислам дека во амандманите се содржани скриени задни и зли намери.
Фокус: Дали истото се однесува и на ограничувањето на буџетскиот дефицит?
Поповски: Да, истото апсолутно се однесува и на него. Ова го кажувам имајќи предвид дека владата проектирала овие амандмани да стапат во сила дури при крајот на нејзиниот сегашен мандат.
ЦЕНАТА ЌЕ СЕ ПЛАТИ НА СВИРЕП НАЧИН
Фокус: Обично опозицијата е таа што постојано најавува банкрот, неможност за исплата на плати и пензии, но се чини дека актуелната влада нема да има проблем да ја одржува оваа ситуација, сѐ додека на меѓународните финансиски пазари има пари, драматична ли е состојбата во буџетот?
Поповски: Многумина многу пежоративно го сфаќаат терминот банкрот на една држава. Државите не банкротираат како компаниите и не одат во стечај. Една држава обично се смета за банкротирана ако се изјасни дека не може да ги исполнува своите обврски кон доверителите. Од поновото искуство, најдрагоцено може да ни биде грчкото искуство. Тие објавија дека не можат да ги враќаат долговите и побараа помош од нивните кредитори. Помошта во вид на репрограм и делумен отпис на долговите ја добија, но мораа да направат илјадници кратења на дотогашната јавна потрошувачка во својата земја, од што се погодени милиони Грци.
Фокус: Сакате да кажете дека владата во Македонија среднорочно ќе има проблем да плаќа тековни обврски?
Поповски: Во блиска иднина македонските власти нема да имаат проблем да ги сервисираат своите обврски, но затоа ќе се плаќа одредена цена што јасно може да се види во растечките дефицити на секој буџет. Ако таа состојба продолжи, нема да чекаме многу долго за власта да објави дека некои од своите обврски не може да ги сервисира. Во моментов, на пример, таа не ги сервисира обврските кон најголем дел од компаниите што се вклучени во проектот за изградба на центарот на Скопје. Во иднина може да се соопшти дека и некои други обврски не може навреме да ги сервисира, на пример, доцнења со исплата на субвенции, плати, пензии и слично. Тоа веќе и се случува со субвенциите.
Фокус: Тоа значи дека мора нешто да се менува…
Поповски: Сегашната потрошувачка навика на власта еден ден ќе мора да се промени. Дали тој момент ќе дојде во време на оваа или некоја друга власт е второстепено прашање, важно е дека тоа однесување ќе мора да се промени и дека друг излез нема. Уверен сум дека нема никаков друг излез. Сегашната политика е погрешна и неодржлива. Кој и кога ќе ја плати цената од оваа перспектива не може да се види јасно, но таа ќе мора да се плати на свиреп начин. Се плашам дека мнозинството од граѓаните, особено гласачите за тоа не се доволно или воопшто свесни во овој момент, но се чини дека тоа е нивен проблем.
Фокус: Како да ги сфатиме мерките за исплата на полни придонеси за хонорарците, или оданочувањето на добивката, дека во Буџетот нема пари?
Поповски: Едноставно е. Буџетот на ПИОМ стана неодржлив по многу основи, а најмногу по основ на погрешните политики на оваа власт и на нејзините нереални ветувања за иднината. За разлика од централниот буџет, за буџетот на ПИОМ црната иднина веќе пристигна – тој е системски неодржлив и има многу сериозни дневни проблеми. Тоа се нерешливи проблеми на краток и на среден рок. Ваквите мерки како плаќање придонеси за ПИОМ и ФЗОМ за хонорарните исплати кон граѓаните се само капка во морето и тие нема многу да придонесат за нивно заздравување. За тоа треба сет на многу решителни и непопуларни мерки на долг рок за кои Македонија и нејзините гласачи сега едноставно не се подготвени.
ВЛАСТА НЕМА ДА Е ЗАГРИЖЕНА И АКО ЦРН КАПИТАЛ ВЛЕЗЕ ВО ЗЕМЈАТА
Фокус: Можат ли финансиските зони да ја загрозат нашата стратешка определба, НАТО-ЕУ, доколку се остварат најцрните претпоставки дека во нив би можел да влезе капитал од недозволена трговија, на пример на наркотици, оружје и слично?
Поповски: Не знам дали тоа може да се случи и тоа ќе го видиме откако ќе се донесат законите и евентуално ќе заживеат финансиските зони, но во едно сум уверен, а тоа е дека нивната отпорност на ваквите појави ќе биде многу ниска. Јас не верувам во добрите намери на власта и уверен сум дека ваквите измени не се прават за општо добро, туку се прават со некоја задна намера, за лични интереси на луѓе од власта или блиски до власта и заради некои конкретни сомнителни проекти за кои ќе дознаеме многу подоцна, кога веќе ќе биде доцна.
Фокус: Сакате да кажете дека ќе биде влошена перцепцијата за Македонија?
Поповски: Тоа само по себе може дополнително да ја загрози претставата за Македонија како држава која може сериозно да се справува со предизвиците што со себе ги носи членството во елитните меѓународни организации во светот како што се ЕУ и НАТО. Дури и да се случи сценариото за влез на капитал од недозволена трговија кој ќе треба да се испере во Македонија, не очекувам дека власта ќе биде загрижена или ќе се справува со тоа. Напротив, уверен сум дека ако тоа се случи, тоа ќе биде со знаење на власта.