Пишува: Ѓорѓи СПАСОВ
Ако одржувањето предвремени парламентарни избори во Македонија беше условот за да се надминат причините за длабоката политичка криза, тогаш клучното прашање по нив гласи: кои беа причините за кризата, по „големата“ победа на ВМРО-ДПМНЕ и на ДУИ на изборите во 2014 година, и кој што нуди денес за таа да биде надмината.
Коалициите на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ на избори излегоа со сосема различни оценки за тоа што ја создаде политичката криза во Македонија. А повеќето од нивните разлики може да бидат собрани во пет точки:
Прво, Победниците на тие избори во 2014 година тврдеа дека победиле и дека се дотогаш победувале исклучително на фер избори, без злоупотреби на власта, без застрашување на опозициските гласачи, без изборна корупција, без монопол врз клучните медиуми и без систематско оцрнување на опозицијата и нејзино оневозможување да се организира и да делува. Целата причина за немоќта на опозицијата ја гледаа во тоа што опозицијата немала програма, немала идеи, била деструктивна, но и за разлика од партиите на власт „не водела доволно сметка за државните и за националните интереси“.
За разлика од нив, СДСМ и коалиционите партнери одлучија да не ги признаат таквите избори. Ги вратија добиените мандати и поведоа битка за докажување на изборниот фалсификат на власта, за разобличување на методите со кои опозицијата е оневозможувана да делува слободно, укажуваа на потребата од одвојување на партијата од државата, на грубата корупција врз медиумите и воспоставувањето монопол врз нив и говореа за неопходноста од независно судство како елементарен услов за заштита на човековите права во земјата. Опозицијата не прифати да биде само украс во една диктатура, и побара интервенција од ЕУ и од САД да извршат притисок врз власта за создавање елементарни услови за изразување на слободната политичка волја на граѓаните на изборите.
УСЛОВИ ЗА ПРОМЕНА НА ВЛАСТА
Во таа тешка борба, опозицијата на чело со новиот политички лидер на СДСМ Зоран Заев успеа. ЕУ и САД ги прифатија аргументите на опозицијата која го бојкотираше Собранието и конечно го принудија Груевски да прифати одржување нови предвремени парламентрани избори, и во пресрет на тие избори да отстапи барем минимален простор за слободно изразување на политичката волја на граѓаните.
Резултатите од изборите покажаа дека опозицијата била апсолутно во право. Со минимални услови за слободно изразување на политичката волја на граѓаните, Македонија секогаш ќе има силна опозиција и услови за мирна промена на власта, што е еден од клучните услови за излегување од перманентната политичка криза во која партиите на власт ја држеа Македонија.
Второ, македонската политичка криза влезе во својот зенит, откако граѓаните и светот дознаа дека цели седум години од 2008-2015 година нелегално биле прислушкувани телефоните на илјадници граѓани, на новинари, дипломати, опозициски лидери и штабови, бизнисмени и дека власта се одржувала реално и со помош на тој вид масовно кршење на човековите права, преку кое се снабдувала со материјал за уцени, рекет и контрола на секоја активност која можела да ја загрози нејзината монополска позиција на сите полиња и особено во сферата на бизнисот.
Зоран Заев, кој успеал да дојде до прислушуваните материјали, храбро ја разоткри оваа голема злоупотреба на власта и побара истрага па и формирање Специјално јавно обвинителство кое ќе ги открие виновниците за тоа и ќе создаде услови за такво нешто повеќе да не и се случува на Македонија. Стана јасно дека тоа било правено од страна на „тајната полиција“ на Груевски раководена од неговиот прв братучед и дека во моментот кога биле откриени, започнале со операција на уништување на доказите, на опремата, па и на сведоците, при што направиле уште бројни кривични дела.
Но, за разлика од опозицијата која бара да формира влада за случајот со прислушувањето темелно да биде истражен, а виновниците да бидат казнети, Никола Груевски се уште јавно тврди дека тој и неговата досегашна влада немаат вина за тоа што и се случило на Македонија. Тој и неговите клучни пропаганадисти, покрај сите докази, се уште не се откажале од идејата дека на лидерот на опозицијата кој ги објавил нелегално прислушуваните разговори треба да му се суди за „Пуч“. Нова влада на Груевски веројатно би продолжила да докажува дека за време на нејзиното владеење од 2008-2015 година некои вработени во тајната служба неовластено снимале телефонски разговори, кои биле нарачани од „странски служби“ со цел да и ги дадат на опозицијата за таа со нив да ја промени власта во земјава. Истовремено, Груевски не се откажал од тврдењето кое го добил од некоја израелска агенција што ја ангажирала владата, дека истовремено некои „странски служби“ со опрема за прислушување телефонски разговори во „жолти комбиња“ ги снимале телефонските разговори на владините функционери со цел да и помогнат на опозицијата да ја промени власта во Македонија.
ВЛАДА ЗА ЗАОСТРУВАЊЕ НА ДИКТАТУРАТА
Трето, објавените „бомби“ на Заев од разговорите на владините функционери, ја запознаа домашната и светската јавност со целата технологија на владеење со Македонија на Груевски и на неговиот тим во подолг период. Граѓаните го слушаа Груевски со каков политички садизам се однесувал кон Фијат Цановски, како нарачувал лично насилство – шамари кон избраниот градоначлник на Центар од опозицијата Андреј Жерновски од користољубие, како Сашо Мијалков во полициско – судски местенки му се одмаздувал на Љубе Бошкоски, како со џокерот во Републичкиот судски совет ги местел судиите од тефтерчето на министерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска, како МВР го претвориле во штаб на партијата, како земале
огромни коруптивни провизии од „жутите“, го трошеле буџетот безмилосно за лични добивки, ги уредувале вестите на корумпираните телевизии, купувале парцели на Водно, најскапи мерцедеси, преземале туѓи компании со уцена и воспоставиле целосен систем на сопствена неказнивост, односно станале недопирливи за законот.
Објавувајќи го ова, опозицијата побара промени. Побара нова институција во правниот систем која ќе биде во можност барем малку да ја врати надежта во владеењето на правото. И благодарение на тоа инсистирање, Груевски со тешка мака прифати да биде формирано Специјалното јавно обвинителство кое ќе го истражи случајот со прислушувањето но и индициите за сторените кривични дела кои произлегуваат од разговорите меѓу владините функционери во кои тие се договараат за земање коруптивни провизии, нарачуваат насилства и ставаат до знаење дека ги ставиле сите државни институции под контрола само на еден човек и на неговата мала група на власт.
Но за Груевски, кој повторно сака да состави влада, Специјалното јавно обвинителство е само „резултат на мешањето на странски сили во нашата внатрешна политика“.Тоа, според него, не е независна инстутуција, за каква што го смета обвинителството што го води Зврлевски, и не заслужува ниту да му биде продолжен мандатот, ниту да има право на заштитени сведоци какво право што има обвинителството на Зврлевски, ниту е потребно посебно судско одделение или специјален суд за делата кое тоа ги покрена да бидат судени во фер постапка. Груевски веќе ја демонстрираше својата умешност за целосна блокада на работата на СЈО, преку бројните полициски и судски институции што останаа под негова контрола во целиот овој период, судиите не дозволуваат тој да биде снимен дури и кога ќе реши да се појави на суд, не дозволуваат илегално прибавените разговори да бидат користени како докази, не прифаќаат загрозени сведоци на СЈО и се уште му гарантираат „неказнивост“ и невиност во исто време додека судските процеси против опозициските лидери и шарените револуционери се одвиваат со нормална динамика.
Во оваа смисла, влада на Груевски би значела крај на надежта за какво било ослободување на судството од политичката контрола на оние кои ги имаат направено најголемите криминали и злоупотреби во земјата. А тоа значи само продолжување и заострување на диктатурата и отсуство на каков било систем за владеење на правото.
А тој ситем на неправедно судство, според податоци од затворите и од опозицијата, во моментов држи стотици невини луѓе во нечовечни услови по затворите и тоа најмногу Албанци, Роми и Македонци, наместени во полициско судски акции и осудени на тешки казни затвор, како жртвени јагниња, без доволно докази. Многумина од нив се осудени на долгогодишни казни и само за „илегално превезување мигранти од Дојран до Куманово“ во време кога владата тоа легално го правеше со возови и им наплаќеше дупло повеќе пари од дивите таксисти.
„ЗА НИКОЈ ДА НЕ ГО УЦЕНУВА“
Четврто, Груевски и на овие избори побара нов мандат за да продолжел со неговата економска преродба на земјата и со реализацијата на неговите проекти.
Но опозицијата покажа и докажа дека во сите изминати години од власта на Груевски земјата на економски план заостанува. Се постигнуваа минимални стапки на раст а истовремено земјата се задолжи неколку милијарди евра. Огромни пари се потрошени за непродуктивни проекти и кич разубавување на Скопје, за купување на социјалниот мир, исплаќање на субвенции без резултат и огромни пари се одлеани на сметки на бизнисмени блиски до партиите на власт во оф шор команиите на Белизе, Кипар и во Швајцарија. Стапката на невработеност е статистички намалена само врз основа на исселувањето на младите од земјата и масовното непродуктивно вработување во државната администрација. Социјалните разлики се значително зголемени како и процентот на осиромашеното население. Беа потрошени и 16 милиони евра за попис на населението кој беше прогласен за неважечки без никој да одговара.
Влада на Груевски која би го продолжила сегашниот погубен економски модел со натамошно масовно задолжување, со трошење пари за непродуктивни цели, и со целосна нетранспарентност на буџетот, ќе ја води земјата не само во банкрот туку и ќе ги заострува социјалните конфликти кои може да прераснат во меѓуетнички и ќе ја оддалечува од вредностите и стандардот на земјите на ЕУ.
И петто, не смее да се заборави дека Груевски и на овие избори излезе со барањето за 63 пратеници „за никој да не го уценувал“. Иако многумина сметаат дека ова е само дел од неговата „антиалбанска реторика“ со која порачува дека „ако има мнозинство без Албанците во Собранието“ нема да дава други „екстра права“ и ќе ги држи под контрола, зад неа се крие всушност целиот авторитарен концепт на неговото владеење.
Да не смее „никој да го уценува“ значи дека би можел да владее наспроти волјата на сите.
Нему му е потребна влада за да биде во коалиција со некоја од партиите на Албанците но да има и натаму простор да го шири стравот од нивните „неосновани барања“ и да се претставува како „спасител на Македонците“ од албанската опасност.
Нему му е потребно мнозинство „за никој да не го уценувал“ за да може да им се спротивстави на ЕУ и на САД кои бараат од него да ги почитува меѓународните демократски стандарди во владеењето ако земјата навистина сака да стане членка на НАТО и на ЕУ.
Нему му е потребно мнозинство за „никој да не може да го уценува“ кога ќе продолжи со приказната за античкото потекло на Македонците, со изградбата на античките споменици и градби и со митологизацијата на историјата за политички цели и за оддалечување на Македонија од НАТО и од ЕУ.
Нему му е потребно мнозинство за никој да не може да го уценува за да продолжи да ја лаже владата во Бугарија дека е подготвен да го потпише договорот за соработка но дека и без него можеле да се развиваат добрососедски односи.
Било кое барање од страна на опозицијата или на демократската јавност за него е рамно на уцена и тој бара власт само за никој да не можел да го уценува. И затоа и бара да формира влада.
ПРОМЕНИ ИЛИ „СТАТУС КВО“
За разлика од него, Зоран Заев излезе со барање поддршка за влада која ќе обезбеди живот во Македонија за сите. Не бараше никој да не го уценува туку
фер шанса и договор за излез од политичката криза. Тој бараше и доби широка поддршка за еден сосема поинаков концепт на владеење. Бараше поддршка за враќање кон демократските вредности, почитување на Уставот и градење заедништво на солидарни основи во земјава и не за тој да не биде уценуван туку никој да не се чувствува уценуван.
Дури ако се имаат предвид овие пет клучни разлики во гледањето на причините за кризата, станува јасно што може да се случи ако Груевски или Заев формираат влада, и зошто ЕК порача дека „ќе биде подготвена да му честита на победникот на изборите во Македонија дури откако тој ќе формира влада“ и ќе се знае што има намера да прави со неа.
Груевски како „ранет ѕвер“ по изборите излезе со својот мрачен проглас најавувајќи дека ако „му била украдена победата“ ќе настапела ноќта на долгите ножеви во која ќе ги снема неговите политички противници. Ако му бил одземен мандатот и не биде прогласен за победник нема да го признаел резултатот од изборите, ниту одлуките на ДИК и на Управниот суд. И дека по сета оваа „траума“ низ која поминал со „уцените од страна на опозицијата и од странските посредници“ донел одлука веќе да не учествува во какви било разговори за тоа како тој ќе владее и што ќе прави во земјава ако состави влада. Бесен од успехот на опозицијата за која до последен момент неговите послушници го убедуваа дека одново ќе ја победи најмалку со разлика од 200 илјади гласови, всушност повтори дека нема веќе никогаш да дозволел политиката да му ја диктираат некакви Хојтовци, Катици и странски служби, туку дека ќе владее суверено како и досега според истите принципи и на ист начин.
Груевски е веројатно убеден дека за да продолжи се по старо, како ништо да не се случило, ќе биде доволно само ДУИ да прифати да коалицира со него макар до некои нови избори на кои заедно со Али Ахмети, со истите методи како и пред оваа криза би си ја вратиле изгубената сила и доверба.
ИЗБОРНАТА ПОРАКА ОД АЛБАНСКИОТ ЕЛЕКТОРАТ
Но, етничките партии на Албанците, исто така на овие избори добија јасна порака за тоа во која насока Албанците сакаат да се движи Македонија.
Меѓу албанското население над 90 отсто е раширено уверувањето дека Груевски ја води земјата во погрешна насока и над 90 отсто не ја одобруваат неговата политика.
Огромен број Албанци и тоа од регионите кои беа најжестоко зафатени со војната во 2001 година масовно гласаа за СДСМ и за програмата „За живот во Македонија“. Во таа програма и во Заев гледаат можност да бидат ослободени од затвор невино затворените Албанци, да им се суди на вистинските криминалци, да излезат некои вистини на виделина, да престане нивната дискриминација по политичка основа и да почне да се води политика на рамномерен економски развој кој ќе го подобри стандардот на населението. Албанците видоа можност и преку СДСМ со еднаков успех да се остваруваат и нивните етнички и граѓански права, како и за живот во Македонија на рамноправни и слободни граѓани. И тоа се клучните насоки на развојот низ кои ќе се оствари заедничката стратешка цел за членство на Македонија во ЕУ и во НАТО и за трајна стабилизација на регионот.
Во политиката е нормално, кога од вас зависи составувањето влада да можете да ги поставите и своите барања. Но уште поважно е да ги знаете своите
приоритети. А приоритетите треба да бидат наредени според тоа што би помогнало пред се за совладување на политичката криза во која влеговме по изборите во 2014 година.
На секого денес му е јасно, на пример, дека политичката криза во Македонија овојпат не настана поради „отсуството на целосна двојазичност во земјата“ ниту пак поради тоа што Ахмети не го убеди Груевски во 2014 година да одберат консензуален кандидат за претседател на Македонија. Напротив. Ахмети сметаше и изјавуваше цело време дека кризата е резултат на „интер-македонскиот конфликт“ за демократијата, изборите и криминалот а дека ДУИ игра само конструктивна улога во обезбедувањето посредништво од меѓународната заедница без да ги наметнува своите барања, само со цел да се излезе од кризата.
Тој секако и не забележа дека во процесот на тоа посредување постојано стоеше на страната на Груевски. Тој му помагаше да се заканува со брзи избори, да избира министер за еден ден со цел да го блокира министерот на полицијата од СДСМ, предлагаше закони да се забрани емитувањето на „бомбите“ и учествуваше во сите акции на активно блокирање на истрагите на СЈО, па и со неучеството во донесувањето одлука за продолжување на мандатот на тоа обвинителство. И токму тој вазален однос кон Груевски а не неговата конструктивност во надминувањето на кризата му го испорача големиот изборен пораз на Ахмети на изборите.
Оттука, обидите на Ахмети, сега по изборите, одново да се претстави како голем сеалбански лидер, кој може да ги обедини Албанците против Македонците за „конечно остварување на нивните етнички права“ се патетични колку и неговото тврдење дека ДУИ „победила“ на овие избори ама Албанците изгубиле.
Напротив. Албанците, за негова информација, се најголемите победници на овие избори заедно со демократската јавност од опозицијата. Демократската опозиција го победи својот страв од авторитарниот режим и од репресиите. Но, голем број од Албанците го победија и својот национализам за разлика од Македонците во редовите на ВМРО-ДПМНЕ.
ПЕТ ТОЧКИ ЗА ВЛАДА ЗА ЖИВОТ ВО МАКЕДОНИЈА
Сега е важно победниците од двете страни на политичкиот и етничкиот спектар да формираат влада за живот во Македонија со јасна визија за тоа во каква Македонија сакаат да живеат.
ДУИ ќе мора да сфати дека веќе не е единствен, ексклузивен претставник на интересите на Албанците во Македонија, како што Груевски не е единствен, ексклузивен претставник на македонските национални интереси ниту на народот за каков што се претставува. И двете партии ќе мора да ја напуштат политиката на тоа дека „никој не смее да ги уценува“ туку да ја прифатат логиката на соработка за заеднички успех кој води низ прифаќањето нужни компромиси и отстапки.
На ДУИ, или барем на оние пратеници кои се способни да извлечат поука од изборите, мора да им стане јасно дека без демократија, владеење на правото и економски прогрес, и кинески да почнеме да зборуваме сите на целата територија нема ништо да се поправи. И затоа мора да се подредат приоритетите во нивните барања за состав на влада, особено ако е точно дека
тие, како што изјавуваат, многу ги почитуваат препораките од меѓународната заедница.
Во интерес на промените, СДСМ треба да понуди јавен договор за формирање влада со сите партии кои ќе прифатат:
Прво, продолжување на мандатот на СЈО, донесување закон за заштитени сведоци и формирање специјален суд или посебно судско одделение со посебен судски буџет и избор на судии кои ќе постапуваат по предметите на СЈО.
Второ, итно донесување ребаланс на буџетот за 2017 година и внесување измени кои ќе овозможат рамномерен регионален развој на земјата, отстранување на непродуктивните проекти и услови за итно зголемување на минималната плата на 12 илјади денари. Истовремено, воведување на сите принципи за буџетска транспарентност и одговорност во неговото трошење.
Трето, Комисијата за односи меѓу заедниците под итно да заседава и да реши уште за кои прашања во Собранието треба да се решава според Бадинтеровото мнозинство, за да се спречи надгласувањето на етничките заедници во однос на прашањата од нивен интерес. Таа комисија за тоа и е формирана.
Четврто, итно да се започне со спроведувањето на сите реформи, кои според Прибе земјата ќе ја доближат до стандардите на НАТО и на ЕУ, а сите партии да бидат поканети во тим за реализација на национална стратегија во разговорите за разликите околу името со Грција, за да се изгради јасна национална стратегија и да престанат поделбите на „патриоти“ и „предавници“.
И петто, проектот што го започна владата на Груевски, под раководство на Муса Џафери за целосна имплементација на Рамковниот договор а за кој студија направи институтот на Питер Фејт, и за која се дебатираше пред изборите, да се актуелизира и да се прифатат најдемократските решенија.
Со овој пристап, реално сите барања на ДУИ за влада со СДСМ би биле прифатени.
Наспроти националистичката реторика на ДПМНЕ, СДСМ не треба да бега од двата основни демократски постулати. Првиот е дека секоја државна функција му е еднаково достапна на секој граѓанин од било која етничка припадност во Македонија. И дека уставот не е библија која не смее да се менува. Во оваа смисла, наместо да се остава простор во иднина за „барањето консенсуален кандидат за претседател“ Македонија може со леснотија да го прифати моделот од соседна Бугарија во која заедно со секој кандидат за претседател се кандидира и потпретседател на државата. Така, во земја во која доминантните гласови за избор на таа функција ги носат припадниците на двете најголеми етнички заедници, секој кандидат за претседател ќе биде принуден да си одбере потпретседател од редовите на другата етничка заедница и заеднички да ја водат изборната кампања меѓу сите граѓани.
Секако, сигурен сум дека многумина мислат оти една ваква постизборна стратегија на СДСМ би била голем ризик за партијата, со оглед на се уште силниот македонски национализам и стравот од Албанците. Но, штотуку завршените избори покажаа дека само храброста на Заев на тој план, која се граничи со голем ризик, е победничката карта на која може да се случат вистинските промени во Македонија. Се друго ќе биде враќање кон старите практики и назадување.
Отстранувањето на Груевски и ДПМНЕ од власта во Македонија, барем за извесен период е всушност основниот предуслов да ја сфатиме и длабочината на кризата во која се наоѓаме и да се отвори каков било простор за ослободување на „заробената држава“ од негова страна.
