Текстот е објавен на 24-ти октомври 2014-та во неделникот „Фокус“ во бројот 994
Слободан Унковски е режисер, признат и познат дома и во странство. Неговиот режисерски опус е голем. Не само во Македонија, тој поставува претстави низ цела поранешна СФРЈ, во Америка, Русија, Шведска, Белгија, Италија, Грција и Германија. Најнов проект на кој работи е „Солун, град на духови“, со мал буџет што го добил на конкурс на Министерството за култура. Во Скопје се играат „Огнени јазици“ и „Изгубени Германци“. Унковски е познат и како поранешен министер за култура и жесток критичар на власта. Тој јавно зборува за забранетата слобода на говорот, за проектот „Скопје 2014“, за милионските суми пари што се трошат и за тоа што власта има се под своја контрола
ФОКУС: Вие бевте меѓу првите кои излегоа во одбрана на новинарот Томислав Кежаровски. Апелација денеска одлучува за неговиот случај. Тој е единствениот новинар во Европа, освен во Турција што е осуден на затворска казна од 4,5 години и плус повеќе од една година е во притвор?
УНКОВСКИ: Страшно и срамно е ова што му се случува на Кежаровски. Факт е дека зад неговото затворање постои друга позадина, а не тие причини што се кажуваат во јавноста. Неговиот случај и судењето, се настан кој што фрла дамка на нашата земја и ја става во групата на земји, кај што се судат новинари. Гледам дека новинарската фела се организира на некој начин да го брани својот колега, бидејќи секој од нив може да се најде на негово место. Дури, и оние што сега се сметаат за заштитени, можат да се најдат во иста ситуација, ако не се воспостават некои други стандарди и процедури. Неговото судење е само една стапка во невидливата цензура и пресија врз слободата на медиумите во Македонија.
ФОКУС: Пред да биде притворен, Кежаровски имаше серија текстови во кои истражуваше за сообраќајката на сопственикот на „Фокус“, Никола Младенов. Дел од шпекулациите се дека баш таа приказна му пресудила да се најде позади решетки?
УНКОВСКИ: Тешко ми е да ја дефинирам точната причина, бидејќи не ги знам деталите. Во секој случај, јасно е дека многу луѓе се судени затоа што се спротиставиле на власта, а во јавноста се презентираат други причини за нивно затворање.. Се надевам еден ден ќе се дознае, која е вистинската причина за судењето на Кежаровски? Верувам дека и за смртта на Никола Младенов еден ден ќе се дознае што точно се случило…
ФОКУС: Има ли политички затвореници во државата?
УНКОВСКИ: Се разбира дека има. Љубе Бошкоски е политички затвореник, независно од тоа дали јас ги делам неговите политички ставови. Тука има една комплетна спрега меѓу судството и полицијата, со што се губат стандардите на правниот систем. Тоа е дел од една клима, што веќе некое време постои тука. Во позадина има милион закани и притисоци врз разни субјекти, што оставаат драматични последици на просторот на слобода.
ФОКУС: Сепак, во дел од медиумите се претставува „розова“ слика на Македонија, секојдневни вработувања, ниски задолжувања, реформи и проекти!
УНКОВСКИ: Повеќе не постојат вести на кои ќе слушнете точна информација. не се знае што се случило, што ќе се случи до крајот на оваа деценија, а што требало да се случи а се претворило во нешто друго. Затоа и ми беше смешно, кога пред некој ден слушнав дека опозицијата имала повеќе медиуми од власта. Тоа се навистина смешки. Ние веќе нема кај да слушнеме валидни и точни информации, а да не се спин на спинот… Според нив, кај нас е се совршено.
ФОКУС: Има ли медиумски мрак во државата?
УНКОВСКИ: Секој што гледа телевизија, може да потврди дека има медиумски мрак во земјава…. Можете да гледате турски серии или униформни вести, Да не се 24 Вести, Телма, и Фејсбук не знам кај може нешто да се чуе.
ФОКУС: Но, работите така функционираат години наназад!
УНКОВСКИ: Кога ќе дојдам во ситуација, како некој што живее тука, порадо да гледам на „Дискавери“градење или селење куќи во Америка, наместо вестите што се однесуваат на мојот живот во Македонија и на иднината на моите деца, тоа доста покажува. Вие нема каде да слушнете вистинска вест. Во било која вест, другата страна фали. Нема никаква објективност, не можат да се слушнат и други гласови, освен тоа што ќе го каже власта.
ФОКУС: Значи, речиси сите медиуми се во служба на власта?
УНКОВСКИ: Тие дефинитивно се диригирани од на власта.. Да ја земеме МТВ како национална телевизија. Таму нема никаква дебатна емисија, непожелни настани за власта воопшто не се споменуваат, таму ќе слушнете само пофалби за Владата, а често критики за опозицијата. Тоа за уредниците и новинарите таму е многу нормално. Ако станало нешто во државата, тоа според нивните вести, воопшто не станало. Вие како гледач немате реален увид на тоа што се случило. Само да стасуваат парите од рекламните кампањи на Владата, другото не е важно. Бидејќи медиумскиот простор е презаситен од премногу национални тв станици, нема услови за нормално финансирање преку „стопански маркетинг„ и тогаш владините реклами се најбогатиот извор..
МАКЕДОНИЈА НЕ ЗНАЕ КОЈА Е, ТАА Е ИЗГУБЕНА СОСЕМА
ФОКУС: Ситуацијата во Македонија е се полоша. Владата постојано промовира реформи во сите сфери и владини кампањи за кои се трошат милионски суми пари, а повеќето од луѓето немаат леб да јадат.
УНКОВСКИ: Секој треба да размислува со своја глава. Многу тешко ќе се извлечеме од ваквата ситуација. На многу места, многу луѓе направиле работи што биле принудени или што не сакале да ги направат. Други направиле зло за да се обезбедат себе. Трети учествувале во крвавите оргиите на Власта. Тие доживотно ќе го носат тој белег. Зборуваме за луѓе кои ја извршуваат без поговор сета работа на власта. Ги гледам резултатите. Гледам еден пустош во кој се наоѓаме. Работите се измешани и тргнати во лош правец, до степен на непоправливост.
ФОКУС: Зошто?
УНКОВСКИ: Работите не може да се вратат назад, не може да се направи нова структура, бидејќи целиот модел што се имплементира во образованието, здравството, во културата, во читањето на историјата е толку хаотичен, толку очајно случаен и неадекватно препишан од друго место, што доведува до комплетно хаотична слика за нас самите. Едно сум сигурен, Македонија денес не може да си одговори на прашањето – која сум јас? Зашеметената и конфузна Македонија не го знае одговорот на ова прашање, и затоа е доведена во ситуација да се изгуби сосема.
ФОКУС: Сакате да кажете дека Македонците не си го знаат идентитетот?
УНКОВСКИ: Жално е, ама како да не сме свесни за опасноста што ни се заканува со игрите околу античкиот идентитет на македонците. Во светски рамки тоа е изгубен проект со краток здив. Независно дали еден ден ќе се урне таа цела структура, и архитектонски израз на тој генетски инженеринг, нашите национални, етничките корени на нацијата се длабоко занишани, доведени во прашање и преформатирани во еден простор, каде не може да ги одбраниме. Ние не можеме да ја браниме нашата позиција, во однос на Александар Македонски, затоа што таа историски не е точна, независно од тоа како ќе се надуе тука.
ФОКУС: Па, нели владејачката партија не преставува како потомци на Александар?
УНКОВСКИ: Утре може да се направат уште 50 споменици на Александар Македонски, на сите на.чело да ни се стави по еден жиг на Александар со А буквата, но, пак ќе бидеме Словени зошто таков ни е говорот, со такво потекло, структура, азбука, гласови, такви ни се верувањата и фолклорот.. Можеме да се претставуваме како сакаме, да се преправаме во тоа што не сме, но тоа ќе остане во круг од 200 километри наша територија. Но, во пошироки светски рамки не можеме да се претставуваме така. Не заради Грците, туку затоа што тоа не е точно.
ФОКУС: Значи, власта не претставува поинаку од тоа што сме?
УНКОВСКИ: Многу јасно дека е така. Нашата политика така ги учи децата, со намера да воспостави нов почеток на се. Дека се почнува од нив, од ВМРО-ДПМНЕ. Најголем проблем на Македонија од осамостојувањето досега е тоа што постојано се уништува меморијата на системот. Владите што доаѓале претходно, особено десните влади ја бришат меморијата на системот и имаат потреба се што било претходно, да биде поништено. Сакаат да заборавиме дека Македонија се изборила еднаш за своја држава. Најпроблематично е тоа што ние сме изгубени. Македонија на еден начин е болна од автоимуна болест. Таа во моментов е на пат самата себе да се изеде. Се јаде од внатре.
НЕ СМЕ ФАРАОНИ, ПА ДА ГО ИМАМЕ „СКОПЈЕ 2014’
ФОКУС: Веќе неколку години Скопје се гради. Грандиозни зданија во барок никнуваат од сите страни, а за нив се потрошени милионски суми пари. Тука се Археолошкиот музеј, фонтани, споменици….Вие сте жесток критичар на познатиот проект „Скопје 2014“.
УНКОВСКИ: На таа тема е бесмислено да се зборува повеќе, затоа што тој проект постои и стои таму. Кога почнаа со градбите, јас жестоко се спротивставив. Не сум против Скопје да се гради, но не е потребно да се остави белег на својата епоха, бидејќи не сме фараони, туку сме мала држава на Балканот во Европа. Меѓутоа, како што предвидов, така и се случи. Тој рак метастазира до Старата железничка станица, до Турска чаршија до Владата на РМ, до Работнички дом и продолжува да се шири.
ФОКУС: Од 80 милиони евра почетни пари за проектот, според власта досега се потрошени 207 милиони евра, додека опозицијата обвинува за половина милијарда евра?
УНКОВСКИ: Не знам која е точната сума, но факт е дека се потрошени големи пари. Од друга страна, сиромаштијата се издига на високо ниво. Доволно е само да мрднете надвор од Скопје и да видите што се случува. Погледајте ги луѓето кои доаѓаат тука да ги видат спомениците, како се облечени, кој е нивниот свет, кои се нивните очекувања од животот. Националните телевизии ќе најдат пари за преведување серии, за турбо фолк култура, а нема да најдат пари да направат образовни програми за децата, и други емисии кои го креваат културното, образовното, естетското и демократското ниво на нашите граѓани.,. Па, нашиот живот е многу повеќе од само политика.
ФОКУС: Доволно е само да се погледнат книгите од кои учат првачињата, од дефинициите за тоа што е власт, па се до тоа како се учат основците да се откажат од слободата!
УНКОВСКИ: Тоа не е нешто што треба било кого да изненади. Тоа е дел од еден замислен проект, дел од еден инженеринг што треба да промени се. Во денешно време, во училиштата ги учат децата дека се потомци на Александар Македонски и јас верувам да отидете во едно училиште, во еден клас од 40 деца, дури 39 ќе потврдат дека тоа е така. Во тој дух ги воспитуваат. Кога тој проект, тој став ќе се заклати во светски рамки, ќе биде навистина проблематично каде тие деца ќе одат и што ќе прават. Како тие деца ќе го бранат своето, кога нема да знаат што е тоа „свое“. Генерациите што сега се школуваат се на пат да станат Сирачиња на Александар Велики.Тоа ќе биде проблем.
ФОКУС: Дел од првачињата секоја недела ја почнуваат со македонската химна, што се случува за првпат во историјата на државата. Кој е вашиот став за тоа?
УНКОВСКИ: Јас сум живеел во Америка и таму химната се пее секој ден во училиштата, но Америка сака да ги стопи сите нации во една: Кинези, Јапонци, Ирци, Шкоти, Македонци… Ги обединуваат со англиски јазик, со долар и со химна. Моделот како да е земен од таму, не го измислиле во општина Аеродром. Кај нас не е докрај јасна потребата – зошто децата да ја пеат химната? Да ја пеат химната заедно Албанците и Македонците, па да разберам.
ФОКУС: Тоа е најнова „мода“ сега во општина Аеродором?
УНКОВСКИ: Па, нели Аеродром сака да биде етнички чиста општина? За тоа, на секој чекор се градат цркви. Сепак, химната нема ништо да помогне. Тоа е повеќе фолклор, одошто има суштинско значење. Апсолутно сум за патриотско воспитување, секој да си ја сака земјата. Но, мораме да дефинираме каква е таа земја и како ја сакаме.
ФОКУС: Еднаш поодамна рековте дека треба да се почне една поинаква „војна“ со тоталитаризмот. Што мислевте со тоа?
УНКОВСКИ: Јас не сум стручен да кажам како да се води „војна“, но очигледно одговорите што ги нуди граѓанскиот сектор и опозицијата не се адекватни за методот што го применува власта. Од едната страна, имаме остри одговори, нема повлекување, односно нема ни една точка од која власта ќе се повлече, иако е свесна дека отишла предалеку. Конечно на 5ти Октомври во Србија мораше и еден багер да излезе на улица за да ги помогне сите невладини и граѓански иницијативи.
ФОКУС: Тогаш, на кој начин нешто да се спречи, отколку подоцна да се лечи?
УНКОВСКИ: На пример, го гушкавме Трговски центар, таму беа присутни 4.000 луѓе. Власта ја смири малку топката, но по некое време пак го активираше целиот проект. Сега е прашање, што да се прави понатаму? Дали да се печатат маици, флаери, да се пеат песни или од друга страна да се направи порадикален протест. Од една страна е неопходност, а од друга и дава на власта причина за поголема репресија. Немам јасен модел кој е методот, ама досегашниот шлајфува.
МАКЕДОНЦИТЕ НЕ СЕ САКААТ ДОВОЛНО СЕБЕСИ
ФОКУС: Според досегашното искуство, сите организирани протести и штрајкови досега беа задушени, на лекарите, на професорите, на земјоделците. Се плаши ли македонскиот народ?
УНКОВСКИ: Јас мислам дека Македонците не се сакаат себеси доволно. Ако се сакаа, ќе се избореа за своите права и за својата слобода. Дури и тие што се борат, што се пожестоки, немаат вистинска поддршка. Или, пак, ќе бидат издадени од некого во целиот процес. Ако опозициските партии не излегуваат на некој голем митинг, очигледно е дека нема критична маса.. Не постои солидарност, не постои грижа, односно секој си гледа за себе.
ФОКУС: Но, голем проблем е кај нас што интелектулаците молчат, трпат терор, закани, притисоци…!?
УНКОВСКИ: Голем дел од лекарите се избезумени од методите што им се наметнуваат. Факт е дека не можат да прегледаат пациент за 10 минути, исто така не можат да прегледаат 80 пациенти дневно, како што им е евентуално пропишано, а немаат основни услови за работа, немаат пари. Со сета опрема што е набавена, лаборатории и друго, нема понечист јавен простор од Клиничкиот центар. А интелектуалците? Па кај се? Претпоставувам изумреле како сој.
ФОКУС: Во иста каша се и професорите?
УНКОВСКИ: Кога излеговме да протестираме за Законот за високо образование, бевме вкупно околу 100 професори, од неколку илјади на Универзитетот, а тој тоне се подлабоко и подлабоко. Дури ни ректорот нема уста повеќе да ги брани промените во законот, иако секогаш ја бранеше политиката на власта. Затоа зборувам за тој драматичен процес што е опасен за секој, бидејќи не е само во прашање пропаста на организацијата на системот, туку пропаста на интегритетот на луѓето.
ФОКУС: Овој систем го руши интегритетот на многу луѓе!
УНКОВСКИ: Тоа ќе остави долгорочни последици. Од друга страна, ако сакате да бидете критичар на оваа власт, вие го трошите времето со неизвесен резултат. Овие осум години, или 10 или 50, колку и да остане ДПМНЕ на власт, се изгубено време за секој, кој сака да тера принципи и достоинство.. Но, затоа се златно време за поддржувачите на оваа власт, кои го живеат тоа време со полна пареа. Во Америка, 1952 пред комитетот за Анти американски активност (кога власта организираше лов на измислени комунисти а практично се гушеа слободите на творештвото и се формираше Црната листа на Холивуд) режисерот Елија Казан сведочеше во полза на комитетот и многу негови колеги со години заради тоа не можеа да добијат работа или работеа под псевдоними. Казан во тој период ги сними некои од своите најзначајни филмови и беше професор на Марлон Брандо и Џемс Дин. Тоа е една поучна приказна што гледам ја практикуваат многумина овде. Најнапред продавање на душата, потоа доаѓа рајот.
ФОКУС: Вие и уште неколку луѓе постојано водите борба против режимот. Но, тактиката е – ако луѓето се кренат на штрајк, после два дена се активира контраштрајк?
УНКОВСКИ: Не мислам баш дека се занимавам толку многу со режимот, си имам и други поважни работи.Јасно е дека власта или партиите што ја формираат коалицијата, организираат контраштрајк, протести пред општина Центар, контра синдикати и така натаму.. Не мислам дека сите тие кои излегле на контраштрајк се таму по сопствена волја, туку некој ги принудил на тоа. Тоа е метод на владеење. Додека јас го зборувам ова тука, некои во други канцеларии ги решаваат судбините на луѓето. Можеби ќе мислиме ние дека издале принципи, дека извршуваат политички налози, но тие работат. Или ја имаш или ја немаш вградено таа самопочит, принципиелност, а не да работиш по налог. Знам дека има и многумина кои со мерак и длабока увереност служат на секој систем, па зошто не и на овој.
ФОКУС: Дел од актерите, ваши колеги, на 24 декември, црниот понеделник излегоа и се закануваа дека ќе отидат на Бихачка, ќе клекнат и ќе се молат на опозицијата да го изгласа буџетот, бидејќи сакале да работат во нов театар!?
УНКОВСКИ: Мислам дека нема подолно отколку да се протестира против опозиција. Па таа веќе е во аут со тоа што не е на власт. Грозно.
ВЛАСТА КОНТРОЛИРА ШТО ДА СЕ ЈАДЕ, КОЛКУ ДЕЦА ДА СЕ РОДАТ…
ФОКУС: Каде и да седнат луѓето, постојано се жалат на беспарицата, немањето работа… Мислите ли дека народот ќе го надмине стравот и ќе и каже „не“ на сегашната власт?
УНКОВСКИ: Независно од тоа дали изборите се лажирани или не, дали се реални или не, тоа што е резултат е резултат. Како кога еден дневен весник ќе објави на насловна страница дека сум му забил нож во грбот на некогашниот директор на Драмски театар за нешто што се случило во 1981 година, а се разбира, не сум му забил нож, туку сум му кажал дека си одам од театарот. Тоа не е само скандал, туку тоа е еден вид тиха лустарција на морален план. Тоа се случува на само два дена по гостувањето на мојата претстава „Три сестри “ од Загреб во Скопје. Нема да има критика за претставата, ама ќе има напад врз мене. за да се поништи мојот уметнички резултат, зошто поинаку не можат да ме победат освен ако не ми дадат да работам и ако не може нашата публика да ги види моите странски претстави.Јас сум свесен дека со тоа што и сега го зборувам, се изложувам на опасност. Но, не смеам да молчам. Секој од нас треба да сфати дека има одговорност, и уметникот и секоја друга служба, слој, професија…
ФОКУС: Како да го сфатат?
УНКОВСКИ: Па, професорите треба да сфатат дека не штрајкуваат за да им дојде директор од СДСМ, туку штрајкуваат за своите плати. Ако навистина имаат желба и таква енергија, тие ќе најдат начин да го надминат стравот и да се изборат за своите права. Ако за се друго што треба да направат, се плашат, тогаш барем ќе излезат на избори и ќе гласаат по сопствена волја. Ако сакаат, можат да се изборат. Ако го сакаат својот живот и ако не сакаат да се чувствуваат како нули. Треба да се погледаат себе, а утре да ги погледаат и своите деца. Да не се засрамат пред нив и да не не можат да одговорат на прашањето : Тато каде беше ти тогаш и што направи?
ФОКУС: Пред извесно време рековте дека треба да се отвори ќелеш тефтер, за во овие осум години да се стават имињата на судии, новинари….за после тоа да им се „суди“?
УНКОВСКИ: Јас не посочив ниту едно име. Сметам дека секој треба да си има свој таков тефтер, не заради одмазда, туку да се памети. Просто да се знае кој што направил. Да не се заборават оние кои што сега се прават големи демократи и аналитичари, од штрајкбрехери, до послушници на власта. Мора да научи Македонија нешто од ова.
ФОКУС: Ако некој ја критикува власта, таа го запишува на листата на „предавници“. На таа листа се најдовте и вие, како еден, според нив, што работите против Македонија?
УНКОВСКИ: Не знам дека сум на таква листа, но ако има повеќе такви како мене на таа листа, се ќе биде во ред со државата. Јас кога одам да правам претстава надвор од земјава, се знае дека сум македонец и го донесувам во својата работа, најдоброто од неа. Камо среќа да е таква Македонија.како што ја претставувам јас по светов.
ФОКУС: Кога би имале можност да ја пресликате реалноста во театарска претстава, како би ги преставиле состојбите во Македонија?
УНКОВСКИ: Многу е тешко да направите претстава за драмата што ја живеете. Речиси невозможно. Вие не можете да се тркате со настаните. Мора да имате дистанца, за да го изведете тоа или да ја покажете моменталната хаотична состојба во која живеете. Тоа го направив во претставата „Изгубени Германци“. Таа е метафорична и нуди милион асоцијации и затоа луѓе доаѓаа да ја гледаат.
ФОКУС: Веќе осум години во државата нема никаков дуел меѓу опозицијата и власта. Премиерот и министрите секојдневно се на пресови, сечат црвени ленти, промовираат нови објекти… но никако да седнат на жешкото дуелско столче и да се соочат со своите противници?
УНКОВСКИ: Нив, едноставно не ги интересира што мислат другите. Не поднесуваат критика. Доволни си се самите себе си.. Тоа е позиција на сила, а од неа и позиција на презир кон другиот… „Илинденска бб држи се, телефонија, пари, кредити, вработувања, животи.. Секоја ќелија на нашиот организам е окупирана, затоа се нема потреба од комуникација.
ФОКУС: И, сето тоа е многу нормално, да се регулира целиот живот?
УНКОВСКИ: Таа позиција создава една длабока суштинска арогантност. Таа се маскира на разни начини, со мизантропски изглед и душебрижнички став, божем со грижа за луѓето. А длабоко под неа е потребата да се регулира целокупниот живот. Сега дојдовме до тоа што да јадеме, како и колку да спиеме во бракот, колку деца да родиме, ќе затрудни ли жената, ќе го носи ли мртвиот плод, ќе чека ли на абортус… Нема закон што е ставен на јавна дискусија, нема битна одлука за која е консултиран граѓанинот.
ФОКУС: Во Собранието се носат секакви закони, сами си ги предлагаат и сами си ги гласаат!?
УНКОВСКИ: Пратениците во Собранието се како нули, лиферуваат и донесуваат се.. Кога ти немаш потреба да го слушнеш граѓанинот што мисли или пак се преправаш дека го слушаш, а божем за него работиш, зошто тогаш би ја слушал опозицијата. Опозицијата излезе од Собранието и сега е проблем. Не е проблем за Собранието воопшто, тие си туркаат, си облекуваат нови фустани, си прават фризури, и гласаат секакви закони. Едноставно, си прават што ќе им текне. Ама, ете, се нервираат зошто е празна левата страна.Власта си има една група советници кои се заслужни за сите „реформи“ и за тоа што го преживува народот. Зошто би се гледала власта со било кој друг или би сакала да се гледа, ако не мора. Ако не е принудана на тоа?
ИСТИОТ СОСТАВ НА „ЕКСПЕРТИ“ И ГО ИСКЛУЧУВАМ ТЕЛЕВИЗОРОТ
ФОКУС: На сите провладини медиуми излегуваат едни исти аналитичари, кои ја анализираат состојбата на Македонија во сите области.
УНКОВСКИ: Тоа е многу јасно. Се гледа од километар, кои се луѓето што постојано се вртат на тие медиуми и се експерти во сите полиња. Напамет ги знаеме одговорите на „експертите“. Не е тука причината позиција или опозиција, туку само прашањето на вистината.
АКО МУ МИСЛИТЕ ДОБРО НА НЕКОЈ, ТРЕБА ДА МУ КАЖЕТЕ ДА СИ ОДИ ОД МАКЕДОНИЈА
ФОКУС: Благодарение на власта, младите се помасовно си заминуваат од Македонија.
УНКОВСКИ: Ако продолжи состојбата да биде ваква, нема да може никој да го запре масовното иселување. Зошто некој што е на почетокот на својот живот, треба да го спречите да бара нешто подобро. Ова вака, како што живееме сега, не е нормално. Значи, ако му мислите добро на некој што го сакате, вие треба да му кажете да си оди. Да не седи во оваа земја, се додека не се смени на нормално ситуацијата.Квалитетот кадар е сотрен и со сите нови лаички мерки и закони, доведен до нервен слом.