Познатиот хуморист, сатиричар и имитатор Војче Китановски, кој веќе 50 години е на нашата сцена, предупредува дека расположението на народот е на најниско можно ниво и сите сме донесени до точка на топење. Тој во интервју за „Фокус“ ги советува надлежните институции кога ги конципираат мерките, да водат сметка за психичкото здравје на населението и за ефектите кои тоа подоцна ги има врз економијата, стабилноста и сите останати сфери од општеството
Разговараше: Дејан АЗЕСКИ
ФОКУС: Веќе втора година се наоѓаме во здравствена криза, која со себе влече и економска криза, која, пак, предизвикува психолошки и психички проблеми кај населението. Кој е лекот за ваквата наша душевна состојба?
КИТАНОСКИ: Јас секогаш раскажувам една случка кога се појавив на психијатар и кога тој ми препорача да одам кај Војче Китаноски, барем половина час да ме изнасмее. Тој не знаеше дека јас сум Војче Китановски. Tака што ова што ни се случи е голем проблем за нас во Македонија и генерално секаде низ светот.
Многу од нашите јавни личности немаат расчистено што е пандемија, а што е епидемија, а тоа потоа се одразува и на драстичноста на мерките. Јас сум скептик дека кога било ќе дознаеме кој го предизвикал тоа, но тоа е помалку важно од желбата да заврши што поскоро.
ФОКУС: Гледате ли решение во блиска иднина?
КИТАНОСКИ: Веројатно треба да се вратиме малку низ историјата и да видиме што се случувало претходно. Јас секогаш ги прашував соселаните како ги преживеале долгите години на војни. Веројатно тоа го направиле со барање на некоја внатрешна енергија, или со познатата парола на Александар Македонски: сѐ било и сѐ поминува. Така и ние треба да се надеваме дека ова некогаш ќе помине.
Слушав и интересни изјави на двајца преживеани од логорите на Белградскиот саем и на Голи Оток. И двајцата рекоа дека сѐ може да се преживее, ако се сака. Веројатно секоја генерација треба да помине трновит пат, само што нашиот е пософистициран.
ФОКУС: Што најмногу ви недостига во вакви времиња на пандемија?
КИТАНОСКИ: Најлошо е што не можеме да се дружиме, бидејќи човек ако седи сам без друштво е проблем. Затоа излезе афоризмот: ако ти е досадно кога си сам – тогаш значи дека си западнал во лошо друштво. На Запад, веројатно и не е толку страшно што се затворени, бидејќи тие и досега живееја отуѓени еден од друг. За нас е чудно, затоа што со генерации сме живееле отклучени и со отворени врати.
ПСИХИЧКИТЕ ПРОБЛЕМИ СЕ ЗГОЛЕМИЈА
ФОКУС: Како влијае ова врз нашето однесување?
КИТАНОСКИ: Лекарите веќе потврдуваат дека психичките болести кај нас се зголемени од 1 на 4 проценти, што е логично бидејќи секој организам има точка на топење. Плус и многу од нас препознаваат само акутна депресија, а не и хронична, што значи дека процентот на психичките болести веројатно е многу поголем.
Постојано гледам луѓе што функционираат и се однесуваат чудно и тоа е, веројатно таа хронична депресија. Јас не сум доктор за да пропишам лекарства, но имам доволно искуство да го пропишам расположението како најдобар можен лек. Знам дека во услови кога нема дружење е тешко да се постигне расположение, ама ете може да се најде начин. Интересно е дека сега го бараме животот од пред две години, кој тогаш толку го напаѓавме.
ФОКУС: Дали во овие изминати 50 години стресот како единица мерка е навистина зголемен и на што се должи тоа?
КИТАНОСКИ: Прво треба да се знае дека нас ни се случија, не една, туку две големи промени, или по мене, големи катастрофи во ист момент. Прво, распад на државата, а потоа и промена на системот. Ретко кои други народи преживеале такво нешто во исто време.
ФОКУС: Како се снајдовме?
КИТАНОСКИ: Добро е што, сепак, некако се снајдовме. Технолошкиот напредок овозможи повеќе форми на работа и повеќе форми на заработка. И тоа за мене е цивилизациска придобивка, како што некогаш била парната локомотива.
Јас секогаш ја гледам позитивната страна на работите. Но, иако напредокот е позитивен, самите промени секогаш создаваат стрес. А во последниве децении тие промени се многу поинтензивни и позабрзани.
ФОКУС: Каде ги гледате најголемите разлики?
КИТАНОСКИ: Ако некој наш сограѓанин порано работел 40 години една работа, неговиот син веројатно ќе смени 20 работни места во 40 години. И тоа е голема разлика и многу поголем стрес. Мобингот во вакви диви услови на капитализам е страшна работа. Капитализмот нема милост кон вработениот и за кој Тесла има кажано дека „еден ден сам ќе почне да се јаде“.
ФОКУС: Колку хуморот е потребен денес и колку е сменат во изминативе половина век?
КИТАНОСКИ: Најдобар хумор имаше помеѓу 1960-1990 година. Не зборувам само кај нас, туку и на светско ниво. Постојано имаше интересни случувања, кои даваа инспирација за хумор. Глобализацијата се смени, бидејќи некој очигледно се обидува да ги контролира сите 8 милијарди луѓе.
ФОКУС: Има ли шанса нешто да се смени?
КИТАНОСКИ: Ако некогаш светот се стабилизира, повторно ќе има хумор во рамките на таа нова нормалност. Јас лично и во вакви услови се обидувам да најдам нешто ново и веќе имам 20-30 нови вицеви. Познато е дека историјата некаде се повторува како фарса, а некаде како трагедија, а кај нас единствено и како фарса и како трагедија.
Чешкиот предвоен политичар Масарик има речено „за да се оди напред, најмалку 70 проценти од населението мора да размислува позитивно“. А, кај нас, барем 90 проценти од населението размислува негативно. И нашите раководители пред било што да почнуваат, треба да го знаат ова. Ние имаме доволно ресурси и жители да живееме нормално и опуштено. Не сме Африка, но се правиме Африка со тоа што 300.000 хектари необработена земја, вештачки ги претвораме во пустина.
СКОПЈЕ НЕ Е ИСТИОТ ГРАД КАКО ПОРАНО
ФОКУС: Како го оценувате културниот живот и културната понуда денес?
КИТАНОСКИ: Скопје не истиот град, кој јас го познавам. Помеѓу 70-тите и 90-те години, немаше вечер да не следам некаква програма. Сега, за жал, тие настани се многу редуцирани и помалку квалитетни.
Неодамна решив да ги изгледам сите претстави во еден од нашите познати театри. Констатирав дека од вкупно шест претстави, две беа за криминалци, две за хомосексуалци, а останати две повторно за хомосексуалци, ама од женската популација, кои имаат некои друго популарно име. На мојата забелешка како гледач до директорот, тој само кратко ми одговори дека едноставно само ја отсликуваат стварноста.
А, суштината на театарот уште од самите негови почетоци не е тоа, туку да понуди алтернативна реалност. Веројатно мојата генерација има некои други стандарди. Во моето село пред 50 години имаше повеќе настани, отколку во цела Македонија денес.
ФОКУС: Најактуелно е дека најавивте две монодрами и како Војче Китановски и како Јосип Броз Тито? За што точно се работи?
КИТАНОСКИ: Одлучив не само јас како Војче да направам монодрама, туку и за мојата омилена историска личност за која сигурно знам дека плачев кога почина. Тоа е личност со невидена биографија, која уште долго никој нема да ја повтори. Тито за мене е еднакво импресивен и по 1941 година, но и неговиот живот помеѓу 1910 и Втората светска војна и сите негови патувања и акции низ Европа. Тоа е личност која југословенските народи ги однесе од среден кон нов век.
ФОКУС: Што е тоа што ве импресионира толку многу?
КИТАНОСКИ: Како што рече режисерот Лордан Зафрановиќ, Југославија во тие 30-40 години беше врв на цивилизацијата на југословенските народи, бидејќи под водството на Тито во тие убави години постигнавме врвни резултати во сите области од спортот, музиката, филмот. Поради сето тоа јас чувствувам должност да направам монодрама за Јосип Броз Тито, за која се надевам дека во поголем дел од бившите југословенски републики ќе наиде на одобрување и прифаќање. Тоа го знам по моите бројни патувања, особено во последниве шест години насекаде низ поранешна Југославија.
ФОКУС: Некои го доживуваат Тито и како многу контроверзна личност, па дури и за диктатор?
КИТАНОСКИ: Јас не се согласувам со ставовите кои доаѓаат од Запад дека Тито, Југославија и комунизмот биле трите најлоши работи што не снашле. Напротив, верувам дека токму тие три се најубавите нешта кои ни се случиле на овие простори. Веќе има неколку монодрами направени од познати артисти на тема Тито, но генерално се застапени негови говори и дообјаснувања. Јас имам адут да се облечам во три униформи, кои ги поседувам и на духовит начин да го раскажам неговиот и нашиот живот во тие 40-50 години.
ЈАС СУМ ПРВИОТ СТЕНДАП КОМИЧАР ВО ЈУГОСЛАВИЈА
ФОКУС: Ќе бидете гостин и во култната белградска емисија „Балканском улицом“. Кога ќе се случи тоа и со што планирате да настапите?
КИТАНОСКИ: Тоа веќе и официјално е договорено со познатата водителка Весна Дедиќ и јас имам неколку идеи со кои планирам да настапам. Таа едноставно мораше да ме прифати, бидејќи по многу критериуми, јас сум првиот стендап комичар кој воопшто се појавил во Југославија.
Втора работа, јас сум веројатно и единствен кој во 50 години околу 500 пати го посетил Белград и се прошетал или поминал токму по улицата Балканска, која води од старата железничка кон Кнез Михајлова. Како што вели шпицата на емисијата, јас секогаш одев по таа улица да го освојам Белград- одев да ги гледам најдобрите театарски претстави, најдобрите концерти и најдобрите спортски настани.
ФОКУС: По што најмногу се сеќавате на овој град?
КИТАНОСКИ: Она што го правев помеѓу 1974 и 1990 година, тоа е само по себе за снимање филм. Често се случуваше рано сабајле во Скопје да купам белградски весник и да видам дека вечерта има во Белград некој интересен за мене настан и веќе во 9 и 30 утрото бев качен на првиот воз.
ФОКУС: Не ви се случило некој настан да биде распродаден и залудно да одите?
КИТАНОСКИ: Никогаш не ми се случи да останам без карта, иако редовно беше се распродадено. Вечно ќе ги паметам моментите кога на „Маракана“ на двапати сум присуствувал на натпревари со по 110.000 гледачи и сите во еден глас ја пееја „Хеј Словени“. Тоа уште за милијарда години нема да се повтори.
ФОКУС: Посетите беа повеќе за уживање или за работа?
КИТАНОСКИ: Не одев во Белград и не шетав по Балканска улица само за уживање. Имав безбројни настапи по студентски собири и по воените касарни, бидејќи важев за најдобар забавувач на Југословенската народна армија цели десет години.
Врвот го достигнав со настапот на концертот на Тома Здравковиќ во Сава Центар пред илјадници гледачи. Самиот Тома ми викаше „пресели се во Белград, додека целиот град зборува за тебе“. Тоа не се случи, но без разлика на сѐ, секогаш по Балканска улица слегував како победник со добро завршена работа.
ЌЕ ГО ОБНОВИМЕ АКЦИЈАШТВОТО
ФОКУС: Дел сте од групата ентузијасти кои барем симболички го обновија акцијаштвото и младинските работни акции во Македонија. Како дојдовте до таа идеја и за што конкретно се работи?
КИТАНОСКИ: Прво, со гордост сакам да изјавам дека сум бил на вкупно 33 работни акции во Југославија и од тоа имам собрано 11 ударнички значки, на кои сум посебно горд. Работните акции по војната за мене се феномен и едно чудо невидено.
Треба да се честита на една цела генерација, која од 1936-1939 се бореа како доброволци во Шпанската граѓанска војна, од 1941-1945 ја изведоа нашата револуција, а од 1946 до 1956 ја изнесоа и обновата и изградбата на Југославија. Па така, веќе во 1946 беше изградена пругата Брчко – Бановиќи, во 1947- Шамац – Сараево, во 1948 автопатот Братство и единство од Јесенице до Гевгелија.
ФОКУС: Колку работните акции беа присутни во Македонија?
КИТАНОСКИ: За нас многу значајно е што среде најголемата криза со Информбирото во 1948 година почна со изградба на хидросистемот Маврово, за до 1957 година да се изградат три хидроцентрали, кои се активни, моќни и корисни и денес.
ФОКУС: Кога работните акции го изгубија масовниот карактер?
КИТАНОСКИ: По 1956 година, работните акции од масовна форма на организирање стануваа помали, пократки и се базираа повеќе на промоција на идеологијата на братството и единството, но јас и нив ги сметам за подеднакво корисни.
Но, Југославија покрај акцијаштвото, имаше еден мал милион други форми на организирање и дружење како феријалци, извидници, студентијади и универзијади, па дури и економијади, правнијади и шумаријади. Тоа беше еден убав период од кој пријатели имаме и ден денес.
ФОКУС: Што ве инспирира да го обновите акцијаштвото на еден поинаков начин?
КИТАНОСКИ: Во тие години живеевме навистина убаво и тоа не инспирираше 20 години подоцна да се формираат здруженија на поранешни акцијаши. И тоа не е само кај нас, туку и низ цела Југославија, како потсетување на нешто што било навистина убаво.
ФОКУС: Со што конкретно ќе се занимавате, бидејќи сигурно тоа нема да бидат класични работни акции?
КИТАНОСКИ: Сакаме да продолжиме да ги одбележуваме големите датуми од нашата заедничка историја. Значи во овие 8 години, покрај што посетивме низа историски места, ги посетивме и местата каде што пред 40 години сме биле на работни акции, што е големо доживување.
ФОКУС: Што е она што најмногу ви останало во сеќавање?
КИТАНОСКИ: Од работните акции најтежок беше последниот ден, кој поминуваше барем половина во плачење за другарите и другарките. Но не е само тоа.
Секаде во светов сега е актуелно волонтерството. Еве, ќе ја споменам Јапонија, каде на крајот на Олимпијадата, претседателот на Интернационалниот олимписки комитет, Томас Бах им се заблагодари на 80.000 волонтери. Слично беше и во Лондон пред некоја година со 70.000 волонтери.
Значи, суштината е да се всади чувството кај секого дека понекогаш треба и доброволно да се помогне за да се изгради, догради и унапреди сопствената држава.
ТЕШКО СЕ ЖИВЕЕ ОД ЕСТРАДА
ФОКУС: Што претставува за Вас волонтерството и како го разбирате?
КИТАНОСКИ: За мене волонтаризмот е цивилизациска придобивка и верувам во тоа. Еве, ќе најавам дека следно планираме изградба на парк на акцијашите, кој веројатно ќе го изведеме во близина на комплексот на Студентскиот дом „Стив Наумов“. Исто така, имаме иницијатива и една улица во Скопје да го носи називот „младински работни бригади“. Сметаме дека на тој начин ќе им се оддаде почит на десетици илјади младинци кои придонеле во изградбата на оваа земја.
ФОКУС: Како во Македонија се живее од естрада?
КИТАНОСКИ: Во последниве две години не се живее никако. Но, и во претходниве 30 години одеше во надолна насока. Бидејќи се изгуби секаков ред и секому му беше дозволено да биде дел од естрадата.
Не најдовме начин да формираме некоја комисија, која ќе прави барем некоја најосновна селекција на кадрите и така пропаднавме сите заедно. Естрадата е екипна категорија, значи за еден настан е подобро ако имате и забавен и народен пејач и хуморист. Сега секој оди сам да прави концерт, па дури и некои што испеале само една единствена песна, која станала позната.
ФОКУС: Колку државата помага да се одржи естрадата?
КИТАНОСКИ: Кога државата и стопанството се во криза, не треба да се очекува во многу подобра состојба да е и естрадата. Во идеологијата на претходниот систем беше да се залага за спорт и забава. За жал, сега ни е загрозена егзистенцијата и на многумина не ни е ниту до спорт, ниту до хумор.
ФОКУС: Има ли естрадата иднина?
КИТАНОСКИ: Естрадата мора да си го бара својот спас и веројатно ќе најде начин во некаква форма да опстои, но услов за тоа е прво да заврши короната.
Ме викаат да настапувам онлајн. Но, јас тешко прифаќам, бидејќи контактот со публиката, мене ми е неопходен, за да направам добро шоу. Разочаран од тоа што Министерството за здравство пропагира сѐ да се одвива онлајн, се јавив кај нив и ги прашав дали ќе може и да се вакцинирам онлајн? Нормално, ми го спуштија телефонот.
ФОКУС: Колку е тежок патот до успехот и славата?
КИТАНОСКИ: На Запад, глумците и пејачите додека стигнат до славата, најчесто работат како келнери или помошници во кујна. Единствено кај нас, тој процес е обратен, па луѓе кои отпеале и по сто песни, деновиве се принудени да работат како скараџии.
Слушаме злобни коментари дека требало да ги чуваме парите што сме ги заработиле низ годините наназад. Па, да потсетам дека и Раде Шербеџија дојде во Македонија во 1991 година без пари, а зборуваме за една таква величина.
САТИРИЧАРОТ МОРА ДА Е ДОБРО ИНФОРМИРАН
ФОКУС: Што е потребно за некој да биде добар сатиричар?
КИТАНОСКИ: Естрадата и дружењето кое е неопходно за да имаш ангажмани, само по себе носи трошоци. Каде е гардеробата, каде се многу други неопходни придружни работи?
Потрошив многу пари на весници и на книги во изминативе педесет години. И денес во просек читам по пет весници на ден. Ако не сум информиран, прашање е дали би бил добар сатиричар. Легендата на југословенското новинарство, Момо Капор, во една пригода рече дека ги цени само оние 100.000 Југословени кои читаат НИН. Тогаш се подразбираше дека секој културен човек чита весник секој ден.
ФОКУС: Денес сѐ помалку се читаат весници и сѐ се сведува на инстант информирање?
КИТАНОСКИ: Ако земеме дека денеска никој ништо не чита, можете да замислите какво општество сме станале. Само 5-6 отсто кај нас се високообразовани. Уште 4-5 отсто одат во театар и 4-5 отсто читаат. И на запад и на исток сум видел луѓе што читаат во автобус. А, кај нас 50 години не сум видел таква појава.
ФОКУС: Не само на естрадата, туку 30 години се дружите со децата преку настапите во градинки и основни школи. Какви се тие генерации што надоаѓаат?
КИТАНОСКИ: Среќен сум што имав чест да настапувам 15 години пред војската и цели 30 години пред децата. Според мене, тоа се две најдобри публики. Сепак, многу глумци рекле дека им е страв да глумат пред деца. Бидејќи кај децата нема попуштање, ако не си добар, едноставно ќе те отфрлат.
Многу директори на училишта ми рекле дека наставниците може да ми позавидат како остварувам контакт со публиката. Интересно е што сум имал можност да настапувам и пред деца од странство, кои, исто така, се смеат на мојот хумор. Тука ќе го цитирам мојот пријател Бранко Коцкица, кој секогаш ми повторуваше дека кога човек ќе израдува 100-200 или 300 деца, тоа нема цена и не може да се плати со ниедни пари.
ФОКУС: Ќе продолжите да го работите тоа?
КИТАНОСКИ: Тоа е за мене невидено задоволство и планирам да работам со нив, сѐ додека ме држат нозете. Во овие две години, навистина ми фалат децата. Проблем е што децата веќе сами не знаат да се играат. Знаат ако некој ги разигра. Значи сакаат и да пеат и да се смеат и да танцуваат. Но некој треба да ги поттикне. Веројатно родителите немаат доволно време за децата.
ФОКУС: Каков совет би им дале на родителите?
КИТАНОСКИ: Им порачувам на родителите, ако го испуштат периодот до 7-та година, тогаш го промашиле перидот на формирање на личноста. А, тоа е голема катастрофа, која ја докажува тезата на Никола Тесла дека не треба секој да биде родител.
МОЈАТА КРАПА ДА СЕ СТАВИ НА ТУРИСТИЧКА МАПА
ФОКУС: Ајде да се навратиме малку на личната историја на Војче Китановски? Кој е тој и од каде потекнува?
КИТАНОСКИ: Роден сум во 1955 година во селото Крапа, Македонски Брод и можам да кажам дека сум воодушевен од тоа што потекнувам токму од Крапа. Тоа е село со четири цркви, осум извори со многу вода и десет пештери, секоја со своја приказна.
Лично сметам, а тоа и го предложив, Крапа да се стави на туристичката мапа. Јас сум меѓу другото и лиценциран туристички водич, кој знае доста историја и умеам да ја кажувам преку полу-хумористичен начин. Еве, преземам обврска да водам туристи во Крапа и да ги забавувам.
ФОКУС: Каде го продолживте образованието?
КИТАНОСКИ: Завршив гимназија во Кичево и имав голема полемика со татко ми, кој беше против моето доаѓање во Скопје, кој за него тогаш беше многу голем град. Неговата сугестија беше дека ако се запишувам на Правен факултет, тоа да биде Битола, а ако сакам Економски, тоа да биде во Прилеп.
Но, јас заедно со една моја група другари тајно дојдовме во Скопје и се запишавме на Шумарскиот факултет. Уште во трета година од студиите одлучив дека факултет секако ќе го завршам, но тоа не планирам да го работам.
ФОКУС: Ве маѓепса сцената?
КИТАНОСКИ: Уште тогаш почнав со јавни настапи и од тогаш до денес, цели 50 години се занимавам со тоа. Значи тие настапи пред студентите, пред армијата и пред бригадирите на работните работни акции, ме подготвија кога дојдов да настапувам со Мики Јевремовиќ и со Тома Здравковиќ и тоа да го правам без никаква трема.
За жал, денеска не е така и луѓе од улица се носат директно во студио. Дадо Топиќ еднаш рече дека најголемата грешка на новата естрада е што пејачките од кафеана ги донесоа во студио. Му честитам на тој заклучок, бидејќи кафеана си е кафеана, а студиото е сосема нешто друго. Искрено не знам како стасавме од дами што настапуваат пред елитни концертни сали до разголени пејачки, кои настапуваат во зачадени диско-клубови пред луѓе што пијат пиво.