Во октомври годинава општините издале 216 одобренија за изградба на згради, односно се издадени 363 дозволи за градба што е раст од 11 проценти во однос на октомври минатата година.
Од вкупниот број на издадени одобренија за градење, 216 се наменети за објекти од високоградба, 75 за објекти од нискоградба и 72 за објекти за реконструкција. Според податоците од Државниот завод за статистика, за изградбата на 363 објекти, како физички лица инвеститори се јавуваат 223, додека за останатите 140 објекти инвеститори се деловни субјекти.
Во извештајниот период е предвидена изградба на 913 станови, со вкупна корисна површина од 81 247 м2. Од почетокот на годинава заклучно со октомври општините издале на 3 илјади дозволи за градби на објекти.
Статистиката покажува дека, иако на пазарот на недвижности има голем број непродадени станови, сепак, растат одобренијата за градба, а тоа значи нови станбени квадрати што почнале или допрва ќе се градат. А паралелно со градењето станови, расте и нивната цена, што е надвор од економското правило – цената да се одредува според понудата и побарувачката.
Според податоците на Државниот завод за статистика, во периодот 2020-2023 година, издадени се одобренија за изградба на вкупно 33.023 станови: 6.210 во 2020 година, 11.946 во 2021 година, 7.002 во 2022 и 7.865 во 2023 година. Вкупно 16.341 стан за кој се издадени одобренија за градење се наоѓа во Скопје.
Последните расположливи податоци од ДЗС за бројот на завршени станови се за периодот од 2020 до 2022 година. Во тој период, вкупно се завршени 16.337 станови: 4.077 во 2020, 5.959 во 2021 и 6.301 во 2022 година. Од вкупниот број завршени станови, 6.773 се наоѓаат во Скопје, а 7.555 во поширокиот скопски регион.
Покрај тоа што во земјава годишно во просек се градат околу 5.000 станови и секој трет стан во земјава е празен, барем според податоците на Државниот завод за статистика, растот на цените никако да сопре.
Најголемата побарувачка за станови е на атрактивните локации во населба Центар или во населбите кои гравитираат околу центарот на Скопје како Карпош, Аеродром и Кисела Вода.
Во услови кога понудата не ја задоволува побарувачката растот на цените на становите е неминовен, но цените во строгиот центар на Скопје веќе се движат помеѓу 2500 до 3000 евра за м2. Иако оваа цена не ја одредува просечната цена, треба да се напомене дека ваквите цени во последните два месеца важат и за постара градба, а не само за новоградбра.
Реалните цени во Центар се движат од 2000-2200 евра за добра локација. Во другите населби во Скопје, цените се движат од 1000-1100 евра за м2 до 1600-1800 евра во зависност од населбата и квалитетот на градбата.
Во последните десет години, најниски цени беа забележани во 2017 година, но оттогаш почна тренд на раст на цените, кој својот пик го достигна во 2022 година. Истата година имаше голем пораст на трошоците за градење поради зголемување на цените на градежните материјали, пред сѐ, на железото и челикот, кој доаѓа од Украина.
Цените на недвижнините продолжуваат да растат и во текот на 2024 година, иако се бележи побавно темпо на поскапување. Последните податоци на Народна банка откриваат дека во третиот квартал има пораст од 8 проценти на цените за квадратен метар, и тоа е малку помало поскапување во споредба со вториот квартал, кога цените пораснаа за 11 проценти.
Во првиот квартал, цените се зголемија за само 4,6 проценти, но од вториот квартал повторно има голем раст на цените на недвижнините. Овој тренд на значително поскапување на имотите почна со четвртиот квартал во 2021 година и продолжи низ цела 2022 година, односно во втората половина на 2022, кога становите поскапеа најмногу.
Побарувачката на станови, посебно во централните градски населби во Скопје, но и во останатите поголеми градови во Македонија, како Битола, Велес, Прилеп, Охрид, Штип и Струмица не стивнува и, според познавачите на градежниот сектор, цените ќе останат вакви какви што се, со евентуална можност да бидат стабилизирани на ова ниво во текот на цела 2025 година.
Навечер низ центарот во Скопје, посебно во луксузните Дебар Маало или Водно, може да забележи колку многу станови се изградени, а во нив владеат тишина и црна темница. Во нив ги нема ниту потстанарите, ниту сопствениците. Светлото од прозорците продира само од неколку станови во згради со по педесетина станбени единици.
Тоа ги потврдува податоците од последниот попис во 2021 година, дека во земјава речиси 37 отсто или над 307 илјади станови немаат жители од вкупно 839.174 станови во земјава.
Од нив, во 531.987 станови се живее, а останатите 307.187 станови се празни, меѓу кои речиси 60.000 само во Скопје. Истовремено, пописот покажа и дека во изминатите 20 години, бројот на станови бил зголемен за дури 20,2 проценти.
Пасивното вложување, какво што е купувањето станови за изнајмување, има влијание и врз цените за продажба на становите.
Според експертите, освен побарувачката, која секогаш ги диктира цените, врз нивното зголемување влијаеле и други фактори, како недостигот од работна рака и поскапени градежни материјали. Се покачија и комуналните давачки, не само во Скопје, туку и во другите поголеми општини каде што се градат станбени единици, а за големиот скок на цените во Општина Центар влијаеше и четиригодишниот мораториум за градба кога немаше понуда на станови.
Една од причините за порастот на цените е прекумерното вложување во недвижнини и купување станови со пари во кеш, односно со црни пари за кои не може да се докаже потеклото.
Според проценките на Светска банка, во сивата економија во Македонија се вртат меѓу 700 и 800 милиони евра. Овие пари на црно најлесно се перат преку купување станови со поголема вредност. Колку станот е поскап, толку повеќе пари може да се легализираат.
Неформалната економија, согласно одредени процени, изнесува околу 30 отсто од бруто-домашниот производ на нашата земја. БДП за 2023 година е проценет на 14,4 милијарди евра, оттаму вредноста на неформалната економија би изнесувала околу 4,32 милијарди евра.
Плаќањето на подизведувачите по цени повисоки од пазарните, исто така, овозможува нерегуларни пари да влезат во финансискиот систем. Тука е и праксата да се даваат директни заеми за да се финансираат градежни проекти, со што се исклучуваат банките.
Орце Костов