Во четвртиот квартал на 2024 година, во споредба со третото тримесечје, трошоците за градежништво на нови објекти за индивидуално домување се зголемени за 0,7 проценти. Трошоците за материјали бележат мал пад од 0,3 проценти, додека трошоците за вработените се зголемени за 3 проценти, објави денеска Државниот завод за статистика.
Во споредба со истиот период од претходната година, трошоците за градежништво на нови објекти за индивидуално домување се намалени за 9 проценти. Трошоците за материјали паднале за 8,6 проценти, а трошоците за вработените се намалени за 9,8 проценти.
Нема зграда во Скопје што почнува да се гради и што не е продадена уште пред поставувањето на темелите. Покрај тоа што во земјава годишно во просек се градат околу 5.000 станови и секој трет стан во земјава е празен, барем според податоците на Државниот завод за статистика, растот на цените никако да сопре.
Во последните десет години, најниски цени беа забележани во 2017 година, но оттогаш почна тренд на раст на цените, кој својот пик го достигна во 2022 година. Истата година имаше голем пораст на трошоците за градење поради зголемување на цените на градежните материјали, пред сѐ, на железото и челикот, кој доаѓа од Украина.
Цените на недвижнините продолжуваат да растат и во текот на 2024 година, иако се бележи побавно темпо на поскапување. Последните податоци на Народна банка откриваат дека во третиот квартал има пораст од 8 проценти на цените за квадратен метар, и тоа е малку помало поскапување во споредба со вториот квартал, кога цените пораснаа за 11 проценти.
Статистиката покажува дека, иако на пазарот на недвижности има голем број непродадени станови, сепак, растат одобренијата за градба, а тоа значи нови станбени квадрати што почнале или допрва ќе се градат. А паралелно со градењето станови, расте и нивната цена, што е надвор од економското правило – цената да се одредува според понудата и побарувачката.
СТАНОВИ ЗА „ЗЛО ВРЕМЕ“
Навечер низ центарот во Скопје, посебно во луксузните Дебар Маало или Водно, може да забележи колку многу станови се изградени, а во нив владеат тишина и црна темница. Во нив ги нема ниту потстанарите, ниту сопствениците. Светлото од прозорците продира само од неколку станови во згради со по педесетина станбени единици.
Тоа ги потврдува податоците од последниот попис во 2021 година, дека во земјава речиси 37 отсто или над 307 илјади станови немаат жители од вкупно 839.174 станови во земјава.
Од нив, во 531.987 станови се живее, а останатите 307.187 станови се празни, меѓу кои речиси 60.000 само во Скопје. Истовремено, пописот покажа и дека во изминатите 20 години, бројот на станови бил зголемен за дури 20,2 проценти.
Од скопските општини, најмногу празни станови има Центар – 10.865 или над 40 проценти од вкупниот број, а најмалку празни станови има Чаир – 22,5 проценти од вкупно 17.771 стан. Во Охрид и во Берово, празни се повеќе од половината станови, a во Дојран над две третини. Но, пописот покажа и дека во исто време, во изминатите 20 години, бројот на станови бил зголемен за 141.031, односно за дури 20,2 проценти.
Станови во Скопје нема „ниту за лек“, иако најголемиот дел до нив зјаат празни и неискористени, што, пак, како фактор влијаеше врз наглото зголемување на цената на станови посебно во поцентралните градски подрачја.
Од голема скопска агенција, која работи во скопскиот плански регион, велат дека се забележуваат нелогичности на пазарот кои Државниот завод за статистика, како и Извештајот на Народна банка можат да ги потврдат со официјални податоци.
– Има граѓани што купиле по 5-6 станови, имаат финансиска стабилност и не ги изнајмуваат. Само ги вложиле парите во недвижнини и тоа е една од причините што има многу станови со изгасени светла. Становите се продаваат, тоа е факт, и покрај тоа што граѓаните знаат колку се сега високи цените. Пазарот е нелогичен и ние не знаеме веќе како да реагираме во однос на цената кога ќе ни се јават клиенти да понудат стан за продажба.
Луѓето што имаат потреба да купат или мора да купат стан затоа што немаат друга алтернатива, се принудени да купат по цените што се во моментов. Но, купувачите на повеќе од овие празни станови се луѓе што имаат повеќе средства и ги чувале, ги имале, ги вложуваат во недвижнини. Инфлацијата си го прави своето, па тие сметаат дека е подобро е да се вложат пари во недвижнини, меѓутоа не секој од нив ги изнајмува – велат од агенцијата.
Поранешниот директор на Државниот завод за статистика, Апостол Симовски, кој го организираше последниот попис, рече дека е тешко да се даде одговор зошто Скопје има толку многу празни станови, а цените се изгор, освен низ призмата на навиката на нашите граѓани да штедат со купување материјални средства.
Пасивното вложување, какво што е купувањето станови за изнајмување, има влијание и врз цените за продажба на становите.
Според експертите, освен побарувачката, која секогаш ги диктира цените, врз нивното зголемување влијаеле и други фактори, како недостигот од работна рака и поскапени градежни материјали. Се покачија и комуналните давачки, не само во Скопје, туку и во другите поголеми општини каде што се градат станбени единици, а за големиот скок на цените во Општина Центар влијаеше и четиригодишниот мораториум за градба кога немаше понуда на станови.
Затоа, најголемата побарувачка за станови е на атрактивните локации во населба Центар или во населбите што гравитираат околу центарот на Скопје, како Карпош, Аеродром и Кисела Вода.
ПЛАЌАЊЕ ВО КЕШ
Во градежништвото, како никој друг сектор, може да се исперат црните пари, а купувањето станови е најлесниот начин за тоа затоа што потеклото на парите тешко се проверува, а корупцијата е на високо ниво.
Една од причините за порастот на цените е прекумерното вложување во недвижнини и купување станови со пари во кеш, односно со црни пари за кои не може да се докаже потеклото.
Според проценките на Светска банка, во сивата економија во Македонија се вртат меѓу 700 и 800 милиони евра. Овие пари на црно најлесно се перат преку купување станови со поголема вредност. Колку станот е поскап, толку повеќе пари може да се легализираат.
Неформалната економија, согласно одредени процени, изнесува околу 30 отсто од бруто-домашниот производ на нашата земја. БДП за 2023 година е проценет на 14,4 милијарди евра, оттаму вредноста на неформалната економија би изнесувала околу 4,32 милијарди евра.
„Според груби пресметки, тоа значи дополнителни 795 милиони евра годишни приливи по основ на даночни приходи во Буџетот. Попластично, овие средства се еднакви на средствата потребни за изградба на автопатските делници на Коридорот 8 или на Коридорот 10-д, четири клинички центри или реконструкција на сите училишни згради во земјава.
Со оваа сума може целосно да се покрие буџетскиот дефицит предвиден за 2023 година и да останат уште дополнителни 100 милиони евра, што би значело дека доколку секој си го плаќа својот фер дел од давачките, нема да има потреба од задолжување на државата“, напиша во својата колумна поранешниот министер за финансии, Фатмир Бесими.
„Главната предност на секторот е што може да апсорбира голем капитал, како и фактот дека е недоволно регулиран и е управуван од локалните власти, кои имаат слаби капацитети да контролираат што се случува“, се вели во извештајот за нелегални финансиски текови на Балканот од август 2020 година на „Глобалната иницијатива против меѓународен организиран криминал“.
„Купувањето станови додека се во изградба има особено големи предности, кога станува збор за перењето пари. Често, потеклото на парите не мора да се открие, а купувачите може да платат на повеќе рати, во кеш, и да останат под прагот што наложува трансакциите да се извршат преку банкарскиот систем. И повратот на парите е често подобар кога се купува имот пред да биде завршен“, стои во извештајот.
Плаќањето на подизведувачите по цени повисоки од пазарните, исто така, овозможува нерегуларни пари да влезат во финансискиот систем. Тука е и праксата да се даваат директни заеми за да се финансираат градежни проекти, со што се исклучуваат банките.
„Во новите градби речиси секогаш се бара од клиентите да платат однапред, односно имотот се продава пред да почне изградбата. Индустријата, во голема мера, се потпира на кеш, а агентите за недвижнини интервјуирани за овој извештај велат дека продажбите што се прават целосно во кеш, не се невообичаени. Трансакциите за недвижности во кеш може да ја избегнат проверката од формалниот финансиски систем и потеклото на парите може да остане непознато“, се вели во извештајот.
Орце Костов