Кон крајот на април, руската гасна компанија „Газпром“ го прекина снабдувањето со Полска и Бугарија поради нивното одбивање „синото гориво“ да го платат во рубљи, што предизвика дополнителна загриженост за енергетската безбедност на ЕУ и потребата од стратешка диверзификација на увозот на енергија, се наведува во анализа на IHS Markit.
Историски гледано, Русија е најважниот снабдувач на гас во ЕУ, зголемувајќи го својот удел во вкупниот увоз од 21 отсто во 2005 година на 31 отсто во 2020 година.
Според GTAS Forecasting во 2021 година, извозот на руски гас во ЕУ ќе изнесува 36,5 отсто од вкупниот увоз на гас , без да се вклучува трговијата во рамките на ЕУ.
Во оваа фаза не се очекува дополнително нарушување на руските испораки за Европа. И Полска и Бугарија веќе почнаа да го диверзифицираат снабдувањето со гас и најверојатно ќе го заменат со зголемување на увозот од постоечките трговски партнери, минимизирајќи ја заканата од недостиг.
Зависноста од рускиот гас постепено ќе се намалува
На подолг рок, повеќето економии на ЕУ се очекува да го диверзифицираат увозот на гас. Зависноста од рускиот гас постепено ќе се намалува и веројатно ќе биде заменета со постоечки регионални добавувачи (на пр. Норвешка или Алжир) и други големи извозници на гас во светот (САД, Катар или Австралија). Преструктуирањето на енергетската безбедност на Европската унија може да создаде можности за нови извозници на природни ресурси од пазарите во развој.
Испораките на руски гас за Полска и Бугарија беа прекинати на 27 април. Полскиот државен снабдувач на гас PGNiG објави дека компанијата одбива да му плати во рубљи на „Газпром“ за гасот според договорот Јамал, по промената на руското законодавство на 31 март со која се бара плаќањата за „синото гориво“да се прават преку новите, специјални сметки со „Газпромбанк“, а плаќањето да се врши во валутата наведена во договорот (обично ЕУР или УСД) за на крај да се конверзираат во рубли.
Од глобална или регионална гледна точка, двете економии не се сметаат за главни играчи на пазарот на гас во апсолутна смисла. Во 2021 година, Полска и Бугарија се рангирани на 10 и 18 место во однос на увозот во ЕУ и учествуваат со 1,5 и 0,02 отсто од вкупниот увоз во ЕУ, соодветно.
Од друга страна, слични сигнали испратени од руски официјални претставници до земјите-членки на ЕУ, предизвикаа широка дискусија за можна натамошна ескалација на намерни прекини во снабдувањето и други форми на одговор на Заедницата. Подолу, врз основа на податоците од GTAS Forecasting, се обидуваме да го процениме степенот на диверзификација на трговијата со гас во ЕУ и да ги формулираме последиците на краток и долг рок.
Најголемиот увозник на гас во ЕУ е Германија
Според проценките на GTAS Forecasting, обемот на увоз на природен гас, нафтени гасови и јаглеводороди во Европската унија во периодот 2005-2021 година следи благо растечки тренд, достигнувајќи максимум 308,7 милиони тони во 2019 година. Во 2021 година, увозот изнесува 294,6 милиони тони, што претставува приближно 25 отсти од вкупната светска трговија со овие стоки.
Максималната вредност на увозот е забележана во 2012 година, со два големи падови во последната деценија – во 2014 и 2020 година. Севкупно, во периодот 2005-2021 година вредноста на вкупниот увоз на гас во ЕУ следи променлива хоризонтална трговија.
На ниво на земји, најголемиот увозник на гас во ЕУ во 2021 година е нејзината најголема економија, Германија, одговорна за повеќе од една третина од вкупниот увоз на гас во ЕУ (35,2 милијарди долари), проследена со Италија (15,0 милијарди долари) и Франција ( 13,1 милијарди долари). Вредноста на увозот од трите најголеми земји во ЕУ изнесува речиси две третини од вкупниот увоз.
Извори на увоз на гас во ЕУ
Во однос на снабдувањето, најголем извозник на гас во ЕУ е Русија, која е одговорна за 29,9 отсто од вкупниот увоз во ЕУ, повеќе од двојно поголем од вториот по големина извозник Норвешка (14,1 отсто) и три пати повеќе од третиот – Алжир (9,1 отсто). Доколку се исклучи внатрешната трговија бо ЕУ, зависноста од рускиот гас е малку повисока и изнесува 36,5 отсто, според GTAS Forecasting.
Нестабилноста на обемот и вредноста на увозот на руски гас е помала од 2005 до 2021 година од вкупниот увоз во ЕУ, додека во исто време следат слични трендови – благо зголемување на обемот. Во исто време, учеството на рускиот гас во вкупниот увоз се зголеми од 21 отсто во 2005 година на максимум 31 отсто во 2020 година.
Во однос на начините на транспорт, најголем дел од природниот гас се увезува главно преку цевководи. Остатокот од увозот се транспортира по морски пат – за периодот 2005-2021 година поморската трговија варира од 29 отсто до 41 отсто. Составот на транспортните начини е генерално стабилен со текот на времето.
Фокусот врз Полска и Бугарија
Се очекува прекинот на испораките за Полска и Бугарија да не доведе до пошироко нарушување на руските испораки за Европа, бидејќи ова е сè уште стратешко прашање за двете економии. Договорот на Полска со „Газпром“ ќе истече на 30 септември 2022 година, до кога ќе има пристап до норвешкиот гас преку балтичкиот гасовод што моментално се гради. Дотогаш, Полска мора да го користи спротивниот гасовод Јамал и да увезува гас од германскиот пазар преку двете интерконекциски точки на германско-полската граница.
Натамошниот транзит на гас преку Бугарија се чини дека не е суспендиран, но континуираниот транзит на гас преку Полска до Германија е под знак прашалник, со оглед на одлуката на Полска да го замрзне уделот на „Газпром“ во ЕуроПол (правното лице кое го поседува полскиот дел од гасот Јамал-Европа гасоводот). Сепак, овие текови веќе значително се намалија во првиот квартал од 2022 година и паднаа на нула во април 2022 година.
И Полска и Бугарија развиваат инфраструктура за да го намалат увозот на руски гас. Бугарија сега може да увезува течен природен гас и гас преку цевководи преку Грција преку сегашната интерконекција кај Кулата, а во март новата интерконекција Грција-Бугарија (ИГБ) беше поврзана со Трансјадранскиот гасовод (ТАП). Наскоро ќе следат и други врски со бугарската и грчката мрежа, додека полската страна нашироко разговара за изградба на нов терминал за течен природен гас во Гдањск.
Норвешка или Алжир како алтернативи
Од гледна точка на меѓународната трговија, зависноста на ЕУ од увозот на руски гас се очекува да остане стабилна и покрај ситуацијата во Полска и Бугарија. Малку е веројатна натамошна ескалација на прекините во снабдувањето. Во случајот со Полска и Бугарија, веројатно ќе има промена во трговската размена, при што јазот ќе се дели меѓу постоечките главни трговски партнери и соседните економии (на пр. увоз од Германија во Полска).
Од друга страна, на подолг рок, постои тренд на диверзификација на изворите на гас не само во Источна Европа, туку и во најголемите економии на ЕУ, вклучително и Германија. Во овој случај, зависноста од рускиот гас постепено ќе се намалува и најверојатно ќе биде заменета со постојните регионални снабдувачи со гас, како Норвешка или Алжир, како и други големи извозници на гас во светот – САД, Катар или Австралија. Конечно, преобликувањето на енергетската безбедност на Европската унија веројатно ќе создаде можности за нови извозници на природни ресурси од пазарите во развој, како што се Нигерија и други.
С.Т