Со препишување на пропаднати решенија не се оди напред!

Изминативе месеци просто сме бомбардирани со економските успеси на нашата земја, при што посебно се нагласува дека странскитеинвестиции во таканаречените слободни економски зони просто ја препородиле земјава, а тоа посебно се потенцира во отварањето нови работни места, намалувањето на невработеноста и промената на структурата на вработените, што само по себе значи приближување на Македонија кон развиените земји. Паралелно со тоа, разноразни агенции не прогласуваат за лидер те на едно, те на друго поле. Секако, целата оваа рашомонијада од самофалење и фалење има за цел граѓаните да се убедат во правилните политики на власта, што значи да се стрпат уште едно седум-осум години, бидејќи само што на улиците не потекло мед и млеко.

Не ми е јасно врз основа на што се темелат ваквите изјави, бидејќи за многу полиња на нашето живеење податоците кои ги соопштува Државниот завод за статистика (ДЗС) напросто го говорат спротивното. Ќе ми дозволите и да грешам, бидејќи моето знаење од математика и статистика, т.е. за пресметување проценти, не е екстерно тестирано, особено не согласно најавените големи реформи, но сепак ќе се осмелам да дадам свое видување на состојбите во однос на вработувањата и посебно на структурата на вработените во последниве години. Притоа, заради фактот дека расположливите податоци за вработените по сектори и оддели на дејност согласно класификацијата од 2011 година ретроактивно се усогласени само за 2010 година во разгледувањата ќе се осврнам само на периодот од 2010-2013 година.

СЕ ЗГОЛЕМУВА БРОЈОТ НА НАСТАВНИЦИ, А СЕ НАМАЛУВА БРОЈОТ НА УЧЕНИЦИ?!

Според податоцити на ДЗС во 2010 година имало вкупно 435.078 вработени, за да овој број во 2013 година изнесува 483.447, што значи зголемување од 48.369 лица. Притоа, бројот на вработените во преработувачката индустрија, каде всушност и се таканаречените странски инвестиции се зголемил од 101.093 во 2010 на 104.214 лица во 2013 година. Според тоа, зголемувањето на бројот на вработените во преработувачката индустрија изнесува 3.121 лице, што е под нивото на зголемувањето бројот на вработените во секторот административни и помошни услужни дејности, каде имаме пораст од 3.717 вработувања. Во исто време, во секторот трговија на големо и трговија на мало и поправка на моторни возила и моторцикли бројот на вработените бележи пораст од 11.203 лица, што претставува 23,26% од вкупниот пораст на бројот на вработените. Од друга страна, бројот на вработените во секторите каде претежно доминантно е присутна државата се зголемил од 137.011 на 148.137 лица, т.е. имаме пораст 11.126 лица, при што е нејасно како дошло до пораст на бројот на вработените наставници во основното и средното образование, кога бројот на учениците во основното и средното образование се намалил од 303.264 во 2010 година на 282.637 ученици во 2013 година или приближно за 7%.

Ваквите тенденции значително ја нарушиле структурата на вработените по сектори, па така ако во 2010 година 23,24% од вкупниот број вработени биле во преработувачката индустрија, тие во 2013 година учествувале со 21,57%. Понатаму, процентуалото учество на вработените во секторот трговија е зголемено од 17,70% во 2010 на 18,25% во 2013 година, а во останатите сектори имаме незначителни колебања. Оттука е нејасно, како тоа инвестициите во таканаречените слободни економски зони значително придонесле за намалување на невработеноста и промена на структурата на вработените, кога секому е јасно дека во овие привилегирани оази не стопанисува ниту една компанија од секторот трговија на големо и трговија на мало и поправка на моторни возила и моторцикли, а и ниту во еден од секторите каде имаме забележителен пораст на вработувањата. Но, за да моите писанија не наликуваат на бомбастичните изјави на одделни персони од владеачката структура, како и на изјавите од самопрогласените експерти и аналитичари, најдобро е сами да ги погледнете податоците дадени во табела 1. Притоа, овие податоци нема целосно да ги коментирам, но да забележиме дека во секторот рударство и вадење камен имаме континуирани бомбастични најави за инвестиции кои се мерат во стотици милиони евра, при што се издадени бројни концесии, а според официјалните и единствено валидни податоци резултатите од бројните ракувања, фотографирања, пресконференции, скапо платените реклами во влијателните светски медиуми и континуираната политичка пропаганда се повеќе од скромни.

Од податоците во табела 1 може да се забележи дека бројот на вработените во секторот снабдување со вода, отстранување отпадни води, управување со отпад и дејности за санација на околина се зголемил од 8.392 во 2010 година на 9.575 вработени во 2013 година, што значи дека вработувањата во овој сектор се зголемени за 14,1%.

ПАД НА  ПРОИЗВОДСТВОТО НА ЕЛЕКТРОЕНЕРГИЈАТА

Слично, и во секторот снабдување со електрична енергија, гас, пареа и климатизација, кој како и претходно споменатиот сектор воглавном го управува централната власт, имаме зголемување на бројот на вработените, иако во разгледуваниот период производството на електроенергија континуирано опаѓа. Имено, од податоците во табела 2 може да се види дека, во 2010 година вкупното производство на електроенергија било повисоко за 18,1% во споредба со 2013 година, при што кај хидроенергијата тоа е повисоко за 58,50%, а кај термоенергијата тоа е повисоко за 4,03%. Ваквата негативна тенденција продолжува и во 2014 година, при што во првите девет месеци од годината вкупното производство на електроенергија е 3736731 MWh, а додека во 2010 година во истиот период се произведени 4975503 MWh, што значи дека во за првите девет месеци во 2010 година во споредба со 2014 година производството на електроенергија е поголемо за 33,15%. Имајќи го предвид претходно кажаното, некој навистина треба на јавноста да и објасни што се случува во овој сектор на дејност, а посебно да се објасни ваквиот пад на производството на електроенергија.

Последното е од особена важност, бидејќи навистина е несватливо, како и покрај бројните концесии за мали хидроелектрани е дојдено до ваков пад и зошто при ваков пад на производство на електроенергија е одложена либерализацијата на пазарот. Оттука, само по себе се наметнува и прашањето во чија заштита е ова одложување, на стопанството, граѓаните или се штитат нечии бизнис интереси. Конечно, во контекст на претходно изнесеното граѓаните на Македонија имаат право да знаат која е функцијата на бројните реклами на државните енергетски компании, т.е. дали при ваква состојба истите служат за прикривање на состојбите во овој сектор или пак се во некоја функција, како на пример сериозна финансиска подршка на “независните” медиуми.

Но, да се вратиме на нашите првични разгледувања, а разгледувањата за движењето на производството во останатите сектори, како што се земјоделството, рударството и преработувачката индустрија, да ги оставиме за некоја друга прилика.

НЕТО ПЛАТАТА СЕРИОЗНО СЕ НАМАЛУВА

Од податоците во табела 3 може да се види дека вкупните месечни исплати за реалните нето плати во 2013 година, споредено со 2010 година се зголемиле за 4,73%. Што ова значи, не треба посебно да се коментира, но добро е да се забележи дека вкупниот број на вработени во 2013 во однос на 2010 година е поголем за 11,11%, па оттука не е тешко да се заклучи дека во 2013 година имаме сериозно намалување на реалната нето плата, кое намалување изнесува 5,74%. Притоа, намалувањето е присутно во сите сектори на дејност, освен во секторите земјоделство, шумарство и рибарство, градежништво, стручни, научни и технички дејности и други услужни дејности, кои во 2013 година во вкупниот број вработени учествуваат со минимални 12,74%.

Од друга страна, во дел од секторите на дејност кои се најдрастично подложени на таканаречените реформи и во кои наводно државата сесрдно вложува забележителни средства, како што се објектите за сместување и сервисни дејности со храна, образованието, културата, јавната управа и одбраната и задолжителното социјално осигурување имаме забележителен пад на просечната реална нето плата, кој пад е 6,44%, 7,65%, 8,95% и 8,13%, соодветно, а додека кај административните и помошните услужни дејности, кај кои имаме пораст од 3713 вработени, падот на реалната нето плата изнесува фрапантни 19,57%. Што ова значи, не треба посебно да се коментира, но добро е да се забележи дека во споменатите четири сектори на дејност, кај кои имаме најголем пад на реалната нето плата, бројот на вработените во 2013 година во вкупниот број на вработени учествувал со 25,66%.

Се чини дека натамошни анализи на движењето на реалните нето плати за разгледуваниот период и нивно корелирање со бројот на вработените не е потребно, меѓутоа со сигурност може да се заклучи дека во случајов имаме негативни тенденции скоро во сите сектори на дејност. Оттука, барем според овие параметри, не е престрого да се заклучи дека големите реформи поддржани од континуирани партиски реклами, бројни написи во одредени електронски и печатени медиуми, нападни настапи на квазиексперти, квазианалитичари и квазиинтелектуалци, кои постојано се јавуваат или независно или во име на накакви инстант институти, не ги дале очекуваните резултати. Во оваа насока се чини дека и резултатите во поглед на вработувањата не се спектакуларни и истите ме потсетуваат на периодот од крајот на седумдесеттите и почетокот на осумдесеттите години на минатиот век.

Имено, во овој период, тогашните политички, синдикални и не знам какви елити, не можејќи да се справат со сè поголемите економски и социјални проблеми, прибегнаа кон таканаречените акции за вработувања, нешто што под разноразни форми се прави и денес. Јасно, “среќниците” кои на овој начин се вработија, само после неколку години се загрцнаа во сопствената среќа, но тоа на владеачките структури не им сметаше да побараат ново излезно решение. И така, одговорот беше најден во пензионирањето на околу 400 универзитетски професори на возраст од 55 до 62 години, со што на новосоздадената партиска елита и се отвори патот за несметано управување со општеството, се разбира според нејзиниот терк. Природно, после оваа сеча, која беше погубна за македонското високо образование, следуваше период на долго опоравување. Меѓутоа, овој релативно долг период на опоравување, кој за воља на вистината се одвиваше во турбулентни времиња, и тоа како е нарушен со реформаторските зафати.

Имајќи го предвид претходно кажаното, се плашам дека историјата ни се повторува, т.е. дека немајќи знаење, умеења и способности да се справи со предизвиците и проблемите кои самата ги продуцира, владеачката елита едноставно копира решенија од минатото, за кои барем историјата пресудила дека биле катастрофални. Во овој наплив на копирање на одамна девалвирани решенија, барем сега за сега оваа господа има успех, кој не се должи на ништо друго туку на силниот политички брак од интерес, бомбардирањето со ефтина политичка пропаганда, енормното зголемување на јавниот долг, нахалните изливи на патриотизам и борба за квалитет на персони, голем дел од кои откако дојдоа на државни функции се стекнаа со дипломи за високо образование, а некои богами отидоа и дотаму што се здобија со научни титули магистри и доктори на науки, иако во претходните степени на образованието биле просечни ученици. Се разбира, и после ваквото стекнување на научните титули оваа господа повторно се наоѓа во групата просечни, за што доволен доказ е фактот дека нивните имиња не може да се сретнат во ниту еден документ од научен собир или слично.

Меѓутоа, некако не можам да избегам од впечатокот дека токму од редовите на оваа новоформирана “научна елита” ќе почнат партиските вработувања на универзитетите, се разбира кога за тоа реформаторите ќе создадат услови, во чие создавање најмногу им помагаат токму политичките ветрушки и вртимушки, кои и тоа како се намножија на шеснаесетте македонски универзитети.

Д-р Самоил Малчески