Една од целите на економските санкции против Русија беше да се уништи вредноста на нејзината национална валута, рубљата. Набргу по инвазијата на Украина и остриот одговор на Западот на различни санкции, тоа се случи.
До 10 март курсот на рубљата паѓа на 138 рубли за долар и 143 рубли за евро, што е остар пад од предвоените курсеви, околу 85 рубли за евро и 75 рубли за долар. Но, на крајот на март започна големото закрепнување на вредноста на рубљата и таа практично се врати на предвоените нивоа.
Зошто се случува ова, и покрај постојаното проширување и поинтензивните санкции, акумулацијата на воените трошоци, намалувањето на кредитниот рејтинг на земјата на статусот „ѓубре“ и сè потешката економска ситуација во Русија?
Инфлацијата се искачи на 15,66 отсто до 25 март, соопшти Министерството за финансии на Русија и државната статистичка агенција Росстат, што е за 6,51 процентен поен повеќе отколку пред инвазијата на Украина, кога изнесуваше 9,15 отсто. Една од намирниците чија цена особено нагло порасна е шеќерот, за повеќе од 37 отсто, што доведе до официјална истрага во Русија за вештачки предизвикување на поскапување на таа суровина.
Анализата на руската државна Vneshekonombanka, објавена на 22 март, предвидува дека реалните плати ќе паднат за 12 отсто во 2022 година, а инфлацијата ќе се зголеми на 19,3 отсто до крајот на годината. А тоа се официјалните проценки на Рускиот државен институт. Институтот за меѓународни финансии предвидува пад на рускиот БДП од 15 отсто, руските компании загубија стотици милијарди долари на западните берзи, увозот во Русија е запрен, санкциите за исчезнатите делови за авиони и машини во индустријата итн. Руската економија е силно погодена, па зошто рубљата закрепнува?
На Русија и се замрзнати девизите
Една од првите санкции против Русија и една од најефикасните беше замрзнувањето на девизните резерви на Централната банка на Русија. Досега речиси половина се замрзнати, најмногу во долари и евра. Тоа ја спречи да се бори против падот на курсот на рубљата со продажба на долари и евра на домашниот пазар.
Како одговор, Русија воведе политика која бара компаниите да претвораат 80 отсто од заработката од извозот во рубли, првенствено на извозниците на нафта и гас. Со тоа беа заобиколени санкциите кои ги замрзнаа девизните резерви на Централната банка и обезбедија извозниците да го полнат домашниот пазар со евра и долари. Секако, целта е да се одржи стабилноста на курсот на рубљата.
Дополнително, во пресрет на високата инфлација, референтната каматна стапка на Централната банка на Русија беше зголемена од 9,5 на 20 отсто. Ова е обид да се спречи растот на инфлацијата, но и радикално го ограничува економскиот раст бидејќи задолжувањето станува прескапо.
На странците им е забрането да „вадат“ долари и евра од земјава, т.е. беа воведени различни контроли за да се спречи одливот на евра и долари од Русија. Уште во првите денови, Централната банка на Русија се закани дека ќе го забрани плаќањето на купони на странските сопственици на руски обврзници, а првите такви плаќања беа блокирани, што практично би претставувало банкрот.
На крајот, сепак, оценката беше дека на долг рок за Русија ќе биде штетно да престане да ги враќа долговите кон странските инвеститори бидејќи тоа ќе биде сигнал за економска и политичка слабост, а идниот долг ќе биде далеку поскап.
Плаќање на нафта и гас во рубли
На 23 март Путин најави исплата на нафта и гас во рубли, наместо во евра и долари како досега. На пример, еврото сочинува 58 отсто од извозот на Газпром, најголемата руска гасна компанија, а доларот 39 отсто. Практично целиот увоз на нафта и гас во ЕУ се плаќа во евра или долари.
Некои аналитичари сметаа дека ова е обид за зајакнување на рубљата. Планот бил купувачот на гас да купува рубли и евра за Московската берза, бидејќи поради санкциите кон Централната банка на Русија, тоа не било можно да се направи преку неа. Тоа можеше да се направи преку некои банки, кои се уште не беа под санкции, а Газпромбанк е една од нив.
По неколкудневни закани меѓу Русија и земјите од ЕУ кои одбиваат да се согласат со ултиматумот на Путин да се плати во рубли, постојаните промени на она што Путин и Кремљ го најавуваат, наводниот телефонски разговор меѓу германскиот канцелар Шолц и Путин и други надмудрувачки ништо не се случило, и гас и нафта продолжи да се плаќа во евра и долари. Оваа исплата е потешка отколку пред војната бидејќи Русија е исфрлена од системот SWIFT и многу банки се под санкции, но тоа сè уште се одвива.
Технички, не е важно кој ќе ги замени еврата и доларите за рубли – странските купувачи (како што бараше Путин), руските извозници (што сега е случај затоа што треба да претворат 80 проценти од приходите во рубли) или банки посредници (последната руска план) – затоа што секоја ситуација е погодна за одржување на курс за перење. Важно е доларот и еврото да влезат во Русија и да нема недостиг од овие валути на домашниот пазар, со што рубљата одржува стабилен курс.
Барањата за исплата на нафта и гас во рубли беа само од политички карактер, за да се прикаже доминацијата на Русија над ЕУ, т.е. Зависноста на ЕУ од Русија. Путин се надеваше дека ЕУ ќе попушти, што ќе испрати силна порака за слабоста на ЕУ и силата на Русија. Во принцип блефираше за да заработи политички/геополитички поени.
Што се случи со Московската берза
Московската берза беше отворена откако беше затворена три недели за да се спречи остар пад на цените на акциите. По повторното отворање, навистина малку закрепна, но не доволно за да се компензира за загубите направени од почетокот на инвазијата. Но, тоа не е ни реалната слика.
Дозволено е да се тргува само со некои акции, на странците им е забрането да тргуваат, некои начини на тргување се забранети, а продажбата на рубли е ограничена.
Поради политиката со која извозниците мораат 80 отсто од приходите во евра и долари да ги претвораат во рубли, и поради тоа што продолжува извозот на гас и нафта, на рускиот пазар доаѓаат доволно девизи, особено со оглед на поскапувањето на нафтата и гасот.
Истовремено, на странците им е забрането да „вадат“ долари и евра од Русија, а одливот на овие валути од земјата се спречува на други начини. Покрај тоа, продажбата на рубли на Московската берза е многу ограничена.
Увозот е драстично намален, па побарувачката за долари и евра е значително намалена. Во Русија влегуваат долари и евра, но се помалку барани поради падот на увозот, а рубљата тешко се продава поради воведените рестрикции. Тоа доведува до ситуација понудата на евра и долари да е стабилна, т.е. ги има доволно на рускиот пазар. Курсот на рубљата всушност вештачки се одржува со различни политики на државата и Централната банка на Русија.
Американскиот државен секретар Антони Блинкен во видео интервју за NBC на 3 април тврдеше дека заживувањето на рубљата било поттикнато „со многу манипулации“. „Луѓето се спречени да продаваат рубли“, рече Блинкен. „Тоа вештачки ги поддржува вредностите. Не е одржливо. Затоа мислам дека ќе видиме промена во тоа“.
Европа продолжува да купува руска нафта и гас
Но, еден од најголемите столбови на девизниот курс на рубљата е континуираното купување нафта и гас од европските земји. Тоа е нишката што ги одржува во живот рубљата и руската економија. Во Русија сè зависи од нафтата и гасот, па затоа на шега се вели дека Русија е „бензинска пумпа која глуми држава“.
Bloomberg Economics очекува Русија да заработи речиси 321 милијарди долари (292 милијарди евра) од извозот на енергија (вклучувајќи нафта и гас) во 2022 година, што е повеќе од една третина повеќе од минатата година, доколку нејзините главни клиенти, особено ЕУ, продолжат да купуваат руска нафта и гас.
Сè додека нафтата и гасот течат низ и кон Европа, рубљата може да се брани. Всушност, економскиот пад на Русија, кој трае веќе неколку години, е проследен со пад на курсот на рубљата. Во 2008 година, кога Русија сè уште важеше за една од земјите во развој што ќе оствари високи стапки на раст во наредните години, едно евро беше околу 35 рубљи, а еден долар 25 рубли.
Но, како и другите земји во развој, освен Кина, од кои се очекуваше економски просперитет, колективно наречени BRICS (Бразил, Русија, Индија, Кина и Јужна Африка), Русија не го реализираше својот потенцијал. БДП на Русија денес е помал отколку во 2008 година, а курсот на рубљата падна на 85 за еврото (35 во 2008 година) и 75 за доларот (25 во 2008 година).
Практично е невозможно курсот на рубљата да остане ист како пред војната доколку нема наметнати политики кои вештачки го одржуваат. Досега падот на рубљата значеше и пад на Русија. Но, ова е улогата на Централната банка на Русија, да одржува стабилен девизен курс и стабилност на цените. Во тие напори има право да користи сè што е потребно. Колку е ова одржливо и реално, останува да видиме.