Текстот е објавен во неделникот „Фокус“ во бројот 1242 – 43 на 26-ти јули 2019-та
Единствениот наследник на Џорџ Орвел, неговиот посвоен син, Ричард Блер, во ексклузивно интервју за „Фокус“ говори за својот славен татко, кој го памети малку зашто починал од туберкулоза додека тој имал шест години, за најважните пораки од прочуените книги „1984“ и „Животинска фарма“, за Фондацијата Орвел што ја води и книжевната награда што секоја година ја доделува, за иднината на Британија надвор од ЕУ
Разговарал
Ненад ЖИВАНОВСКИ
Пред неговото име ја нема титулата сер, ниту него ќе го сретнете на листата на Би-би-си на 100-те најзначајни Британци на сите времиња, на која има место за Бој Џорџ, Дејвид Бекам или Роби Вилијамс. Меѓутоа, „неправдата“ кон својот поранешен новинар, Би-би-си како да ја исправил на платото пред седиштето на познатиот медиум на Вестминстер. На тој огромен простор, уреден во артдеко-стил, има место само за една статуа – неговата. И под неа цитат на една од многуте негови мудри мисли: „Ако слободата воопшто значи нешто, таа значи право да им кажете на луѓето што тие не сакаат да слушнат“.
Неговото вистинско име е Ерик Артур Блер – веројатно ретко на кого познато надвор од потесното му семејство. Меѓутоа, ако го именувате според неговиот книжевен псевдоним, тогаш тешко дека има некој кој не слушнал за него. Џорџ Орвел, еден од најпознатите светски писатели на алегориските политички романи. Автор на дистописката „1984“ и „Животинска фарма“, создавајќи од нив севременски книжевни дела, актуелни во секое време и со кои придавката од неговото псевдо презиме станува синоним за општествена стварност, со која се означуваат патологиите во тоталитарните режими. Нешто што успеваат да го постигнат со своите презимиња, како резултат на книжевниот опус, само уште писателите Кафка и Достоевски и психоаналитичарот Фројд.
Џорџ Орвел е роден во истата година, само четириесетина дена порано, кога кај нас се случувало Илинденското востание. Починал на 46 години, во јануари 1950 година. Биолошки деца немал, така што со неговата прва сопруга Елена, како бебе го имаат посвоено Ричард Блер, кој е негов син и денес единствен жив наследник на славниот писател.
Ричард Блер е длабоко навлезен во осмата деценија од својот живот. Живее скромно, избегнува поширок публицитет, појавувајќи се во јавност само еднаш во годината, и тоа на ист датум – на 25 јуни, кога е роденденот на неговиот татко, но и ден кога Фондацијата Орвел традиционално ги доделува наградите за најдобар роман во областа на политичката фикција во Велика Британија.
Интервјуа ретко дава. На Гугл можат да се излистаат неколку – меѓу нив за Њујоркер, Ел Паис и Гардијан. Мојата молба да зборува за читателите на Балканот, како вистински англиски џентлмен, со задоволство ја прифати. Можеби и поради мојата аргументација дека последниве години, Орвеловите романи никаде на друго место толку реалистично не биле доживеани во секојдневието како во нашиот регион. Признавам, првата помисла ми беше на нашата траума со груевизмот, како можна варијација на орвелизмот.
ИЗОЛАЦИЈА ОД ЛУЃЕТО КАКО СОЛУЦИЈА ДА СЕ НАПИШЕ „1984“
ФОКУС: Господине Блер, иако книгите на вашиот татко се многу популарни на Балканот, за неговиот приватен живот не се знае многу. Вашиот татко починал од туберколоза кога сте имале само шест години. Како е врежана неговата улога во вашата меморија? На што прво се сеќавате кога е во прашање вашиот живот со Џорџ Орвел?
БЛЕР: Како што јас растев, така и репутацијата на мојот татко како писател растеше низ светот. Моето првично сеќавање на него датира уште од времето кога живеевме на Кененбери сквер, но и многу повеќе кога се преселивме на островот Јура, каде што тој не ја напушти обврската да биде добар татко, и покрај фактот што напорно работеше на „1984“ и во исто време страдаше од тешката болест.
ФОКУС: Периодот на животот со вашиот татко се поклопува со времето кога тој ја пишувал „1984“. Каква визуализација имате на неговиот лик од времето кога работел на познатата книга?
БЛЕР: Паметам дека тој работеше во неговата соба, во најголемиот дел од денот, се спушташе на долниот кат напладне за да руча, потоа продолжуваше со пишувањето до 17 часот, кога имаше вечера и тогаш имавме најмногу време да бидеме заедно. Се сеќавам дека за цело време додека бев во куќата слушав од неговата соба како доаѓаат звуци „тап-тап-тап“. Тоа беше неговото чукање по машината за пишување, додека ја пишувал „1984“. Сепак, голем дел од денот јас го поминував надвор од куќата, играјќи си во дворот.
ФОКУС: Вашата мајка починала кога сте имале само една година. Тоа ја прави улогата на родител на вашиот татко двојно поодговорна. Дали Џорџ бил авторитетен татко, се сеќавате ли можеби на моменти кога ве имал искарано или бил попустлив и ве разгалувал?
БЛЕР: Татко ми беше вистински „hands-on father“ (сестран татко – заб. авт.), што го прави многу „современ“ татко според денешните стандарди. Но, уште повеќе според стандардите од тоа време. Тој беше способен да направи и надополни сѐ што се очекува од мајката да го направи за своето дете.
ФОКУС: По смртта на вашата мајка Елена, Џорџ решава со вас да се отсели и да живеете осамено на островот Јура без комуникација со надворешниот свет. Дали сте успеале да најдете одговор зошто избрал ваква изолација?
БЛЕР: Тој одлучил дека треба да го напушти Лондон, веројатно поради премногу силните сеќавања на Елена, но, исто така, сакал да почне и со она што ќе претставува негова последна книга. Тој го прифатил советот на неговиот пријател Дејвид Астер – неговото семејство имаше имот на Јура – да дојде во Шкотска и да помине еден одмор. Меѓутоа, на мојот татко многу му се допаднало таму, така што одлучил да изнајми куќа на островот, во местото Бернхил на северниот крај од островот.
ФОКУС: Дали бил интровертна личност или болеста влијаела врз неговата потреба за изолација од луѓето?
БЛЕР: За време додека беше во Лондон, тој водеше општествено многу активен живот, исполнет со контакти, но сфатил дека тоа не му е многу од полза бидејќи бил голем работник, кој очајно сакал да почне да работи на „1984“. Изолацијата од луѓето била неговата солуција за да може да ја заврши книгата.
„1984“ БЕШЕ ПРЕДУПРЕДУВАЊЕ ДО СВЕТОТ ШТО МОЖЕ ДА НИ СЕ СЛУЧИ
ФОКУС: Вредноста на неговите најзначајни книги „1984“ и „Животинска фарма“ е потврдена и од времето со нивната актуелност и веродостојност. Како вие ги доживувате овие книги низ призма на денешниот свет? Дали со секоја нова година светот се оддалечува или се доближува до 1984?
БЛЕР: „Животинска фарма“ едноставно е приказна за „една нација“ што се отцепува од корумпираната влада, бидејќи ја има идеалистичката идеја дека може да живее подобро ако егзистира еднакво и рамноправно. Меѓутоа, човекот е човек, или во овој случај „животните се животни“ и сето тоа се распаѓа, бидејќи секогаш мора да има некој што ќе стигне до врвот и ќе стори сѐ што може за да остане таму. Со тоа се враќаат на првичниот проблем, поради кој избегале од корумпираната влада. „1984“ беше предупредување до светот за тоа што може да се случи, ако ние, луѓето, дозволиме корумпираната влада да продолжи да цвета, без да биде подложена на checks and balances (систем на контрола и рамнотежа).
ФОКУС: Дали сметате дека фикцијата од „1984“ за ретуширање на историјата, инструментализирањето на лингвистиката и создавањето постојан непријател стануваат реалност за западната либералната демократија?
БЛЕР: Секогаш постои можност демократијата да биде киднапирана од тие што сакаат да владеат за свои лични интереси. Тоа е во човековата природа.
ФОКУС: Лондон е преполн со камери на секој ќош јавен простор. Се добива впечаток дека во градот има повеќе инсталирани камери отколку што се насадени дрвја во парковите. Имате ли впечаток дека Големиот брат секаде не набљудува?
БЛЕР: Постои тенденција од страна на групите за граѓански слободи дека тоа е така. За мене, тоа е меч со две острици; едно тешко прашање и загатка. Да, камерите се наметливо присутни насекаде околу нас, но луѓето веќе се навикнаа на нив, а и половината од нив, по сѐ изгледа, и не работат бидејќи се расипани. Луѓето ги игнорираат, но, сепак, можат да бидат корисни во одредени прилики, каква што е борбата против криминалот. Секако, ако не бидат злоупотребени.
ФОКУС: Нашата прва средба ја имавме на доделувањето награди во чест на вашиот татко за најдобра книга на млад автор во областа на политичка фикција во Велика Британија. Вие сте долгогодишен член на Фондацијата Орвел и имате увид во поновата литературна продукција во Велика Британија во областа на футуризмот. Како гледаат младите британски автори на светот во иднина – дали се песимисти и преовладува ли дистопискиот наратив или, за разлика од „1984“, во нивните романи демократијата останува супериорно општествено уредување и во иднина?
БЛЕР: Мислам дека, генерално, младите денес се оптимисти, иако „snowdrop“ генерацијата ми е здодевна (се мисли на дел од милениумската генерација која се карактеризира со голема чувствителност и неподготвеност да прифати поинакви мислења од сопствените – заб. авт.); тие треба да се соочат со реалноста и да не ги отфрлаат говорите на соговорниците само заради тоа што не се согласуваат со тоа што тие имаат да го кажат. Тоа, самото по себе, е негирање на правото на мислење. Секако дека имаме и млади автори кои имаат напишано неколку многу добри „дистописки“ есеи за Орвеловата општествена награда, но тие се тенко малцинство. Општо земено, светот ќе се врти околу она што се чини дека ни се неподносливи проблеми, како глобалното затоплување. Тоа ќе бидат и главните теми за идните автори.
ФОКУС: На крајот би ве прашал какво е вашето мислење за сето она што се случува во британското општество со Брегзитот и изборот на нов премиер на Велика Британија?
БЛЕР: Гласањето беше прилично израмнето – 50/50, и поради тоа сега го имаме овој проблем со Брегзитот. Додека јас се заложувам да останеме, имам потполно разбирање и за другата половина што сака да заминеме. Конечното решение нема да направи никого среќен.
