Жарко Лаушевиќ, прославен актер, се соочи со драматични промени во неговиот живот по трагичен настан што се случи ноќта помеѓу 30 и 31 јули 1993 година. Во тој конфликт Жарко уби двајца млади, а рани трет во кафулето „Епл“ во Подгорица. Овој настан имаше значително влијание врз неговиот животен пат, водејќи го низ судски битки, затворање и борба за слобода.
По судењето, Жарко првично беше осуден на 13 години затвор за двојно убиство, но по жалбите и повторното судење, казната беше преиначена на четири години затвор за убиство во самоодбрана.
По излегувањето од затвор, Лаушевиќ се преселил во Њујорк, каде го продолжил животот. Меѓутоа, во 2009 година тој беше уапсен поради престој во САД без виза, што доведе до разгледување на неговата екстрадиција во Србија врз основа на меѓународна потерница издадена во 2002 година на барање на Третиот општински суд во Белград.
На 14 септември 2009 година, судот во Њујорк донесе одлука за укинување на притворот на Лаушевиќ. Претседателот на Република Србија, Борис Тадиќ, го помилува на 29 декември 2011 година, врз основа на Протоколот меѓу Србија и Црна Гора (Жарко беше српски државјанин).
Инаку, Лаушевиќ пред црногорските судови го бранеше Тома Фила, еден од најпознатите адвокати од овие простори. Тие двајца имале посебен однос, а во архивата на „Борбе“ е пронајдено писмо од Жарко до Фила, кое му го напишал во 1996 година.
Писмото го пренесуваме во целост:
„Драг мој верен Томa,
Ни поминуваат некои рокови, жалби, ставови, букви од законот. Што беше сето тоа? Комори, правда, Хипократ. Кој се грижи за сето тоа? Поминуваат неколку месеци, години, „животот му одминуваше и минуваше лесно“, вели Црњански.
Тоа е само папка со некои бесмислени хартии кои создаваат илузија. Eppur si muove? Не, сè стои на ова место и во оваа глава, која е само точка, центар околу кој тој безмилосен круг само се повторува. Па добро.
Нема да бидам повеќе во тој круг. Ќе ме водат како бушаво магаре што врти врата, но повеќе нема да влезам во таа арена. Јас нема – доброволно. Ќе ме камшикуваат, знам, кога и да застанам, но веселите, надежните, сериозните, занесени во ЗКП – нема повеќе. Ќе направам се за да останам здрав, но повеќе нема да се тепам поради тоа.
Од истото убедување дека она што следува, како и она што се случува во моментов – нема правна оправданост, не сакам дополнително да окупирам никого, а најмалку тебе, драг мој Томо. Како што можете да видите, сите напори за легализирање на нашите постапки паѓаат во вода пред волјата на некоја незамислива сила. Ќе речеш: „Сè уште победуваме, синко! Не. Ќе бидам осуден, во прв степен, пролетта 1997 година, слично како и претходната пресуда.
Вториот степен ќе се одржи во пролет 1998 година, можеби ќе се укине и… до кога? Тоа не може да се нарече „победа“. Операцијата била успешна, пациентот се „предозирал“ со редовни итни лекови – ја загубил душата. Нема повеќе да се „завивам“ од „лек“. Нема повеќе да зјапам во календарот, следејќи ги роковите, цртајќи нови петгодишници, не знаејќи дека баш тој ден снаата на судиите доби сипаници и дека член на судиите има право на тоа… не ми е гајле.
Врвен адвокат, а Томa Филa, пред сè, како најеминентен во оваа земја, беше и израз на висока почит кон актуелниот суд. Не во Црна Гора! За жал. Така сте навикнати да се среќавате во судница со судии, а тоа се СОПСТВЕНИЦИТЕ НА ПРАВАТА. Едно е судот, друго малото стопанство нели? Колку што може да има еднаквост и објективност во таквите односи, нема да трошиме повеќе зборови.
Им се повлекува. Што и да правев во животот, го правев со целото мое битие, со секое влакно од моето битие. И така овој пат. Ги повлекувам сите. Ако луѓето не ме сфатат сериозно, ќе се самообјавам во седмиот павилјон.
Ако и тогаш инсистираат да ме видат, да ми пишуваат, да им пишуваат, знаете дека и јас ќе можам да се одбранам од тоа. Се надевам дека никој нема да провери до каде сум спремен да одам, оддалечувајќи се од надворешното, сè надворешно. Спремен сум. Многу. Ја преминав таа граница кога човек се смирува со најважните и кога сè добива други вредности.
Знаеш дека никогаш не сум бил прагматичар. Нема ништо утилитарно во мојата одлука. Само што ми е доста од се. Претпоставувам дека тоа е „остварената“ цел на казната.
Ми се гади од „немам основа“, „правилно заклучува првостепениот суд…“ Не можам повеќе да издржам. Сакам да правам други работи. Законот е перверзен. Нашиот закон и неговата примена. Цинично. „Не само оштетените семејства, туку и пошироката јавност. Дали направија анкета?
Никој во Црна Гора веќе нема да ме брани. Не, ниту Тале, ниту Губерина… Никој. Премногу ти верувам, а уште повеќе те сакам и почитувам, за да дозволам некој да те замени. Да ги кажуваш твоите реченици, затоа што веќе си им кажал се. Понатаму – нема.
Херострат Радовиќ по барање и препорака на оштетените нека определи службен адвокат.
Зошто ќе молчам на суд и зошто не те сакам таму со мене?
Со наш договор (моето говорење и вашето присуство) го валоризираме Вишиот суд како редовен, даваме кредибилитет на постапката за која веќе знаеме дека се одвива спротивно на законот.
Кажи, ајде да кажеме заедно дека нема да можеме да се жалиме до Судот, чии грешки и прекршувања на законот, направени во септември, август 1996 година, ќе може да се жалат во 1999 година.
Кажи што било, те молам, само не дозволувај мојата одлука да биде скандализирана и прогласена за наше раскинување. Не дозволувајте расположениот Даниловиќ да се возбудува. Кажи што сакаш, дека сум сосема луд, само не дека ти го укинав полномошното, затоа што нема да го сторам тоа. Го одземам твоето и моето право на одбрана пред ТОЈ суд.
Зошто нема да видам никого, ниту најблискиот?
Долго, предолго лажам дека сум добро, дека сум добро во затвор. Лажам, Тома. И знаеш на кој факултет дипломирав. Ми веруваа. Колегите се „воодушевени од моето пишување“; „не знаевме, тој и сликата“, „Еј, да ја имав твојата линија“. Одлично. Нека продолжат да се воодушевуваат и храбро нека ја трпат мојата неправда до крај. Само нема да се видиме повеќе.
Семејството? Нормално, на децата веќе им е видно уморен овој амбиент во салата за гости, веројатно и пристигнувањата.
Се прашувам кога ќе почне и таткото. (И тоа е една цел на казнувањето, нели?).
Веќе не можам да ја гледам воздржаната болка на мајка ми (таа дојде три пати, по еден час) кога, откако помина 1000 км, молејќи се гледа дали некоја униформа ќе се смилува да даде дополнителни 10 минути.
Не сакам повеќе да ја ставам мојата неизвесност на туѓ грб.
Сакам сам.
Ова ќе го објаснам на секого поединечно… И на Управата. Ќе мора да ја прифатат мојата одлука.
Драг мој најверен Тома,
Знам каков борец си. Знам колку веќе имаш направено за мене. Не дозволувајте моето писмо да звучи како реторика на неблагодарна личност. Никогаш нема да можам да ти возвратам за сето она што веќе си го направил за мене, страдаше со мене… Ако некогаш излезам и ако некогаш добијам шанса, ќе се обидам да ти возвратам (одвратен збор), ќе пробам да ти објаснам колку ми значи и сега додека ти го пишувам ова тешко.
Засекогаш твојот син, Ж.Л“.