Веста за соборувањето на режимот на Башар ал Асад, чие семејство владееше со Сирија повеќе од половина век, многумина ја наведуваат како историски настан на Блискиот Исток и споредувана со падот на Берлинскиот ѕид во Европа.
Откако бунтовниците поврзани со Ал Каеда ја зазедоа Сирија за помалку од две недели по години граѓанска војна, принудувајќи го Башар ал Асад да побара азил во Русија, целиот свет се обидува да разбере што навистина се случило и кои се последиците од тектонските промени .
Ова се победниците и губитниците од соборувањето на режимот на Асад и актуелната ситуација во Сирија, објави бриселскиот портал „Политико“.
Победници – Сирија (можеби)
Сирискиот народ помина низ 13-годишна граѓанска војна и речиси половина век брутално владеење на семејството Асад, кое користеше цензура, државен терор, масовни депортации, хемиска војна и масакри за да ја одржи власта. Војната ги однесе животите на 470.000 до 600.000 луѓе, што ја прави вториот најсмртоносен конфликт во 21 век по Втората војна во Конго.
After a lightning rebel advance overran Damascus and forced Syrian strongman Bashar Assad to flee, the world is trying to understand its consequences.
Here are the potential winners and losers from Assad’s downfall 👇https://t.co/5mDKKKt4GE
— POLITICOEurope (@POLITICOEurope) December 9, 2024
Повеќе од 13 милиони Сиријци се насилно раселени, а 6,2 милиони избегаа во странство. Војната ги обликуваше околностите за подемот на особено варварската џихадистичка група Исламска држава.
Дали обичните Сиријци ќе излезат како победници зависи од тоа што ќе се случи следно и дали Сирија може да избегне дополнително насилство. Некои стравуваат дека ќе има вакуум на власта и дека ќе се судрат различни политички фракции и религиозни групи.
Постои причина за загриженост. Хајат Тахрир ал-Шам (HTS), главната бунтовничка фракција, е прогласена за терористичка група од САД. Нејзиниот водач Абу Мохамед ал Џолани има историја на џихадистичка милитантност и е поранешен сојузник на покојниот Абу Бакр ал-Багдади, водачот на Исламската држава (ИД). На крајот тие се расправаа за тактики и станаа непријатели.
HTS се отцепи од Ал Каеда, но Џолани направи многу за да ја ребрендира својата група од 30.000 борци како националистичка сила и усвои помирувачки тон кон верските малцинства во Сирија. Во енклавата Идлиб, која HTS ја контролира од 2016 година, групата го омекна својот став кон христијанското и друзското малцинство. Кога го зазел Алепо, Џолани им ветил на христијаните дека ќе бидат безбедни, а црквите во градот би можеле да функционираат непречено.
Прашањето е дали Џолани и HTS навистина ги отфрлија своите екстремистички корени. Во петокот, Џолани рече дека групата еволуирала и дека обновата на Сирија сега е приоритет.
Турција
Реџеп Тајип Ердоган и Башар ал Асад некогаш беа пријатели, но турскиот лидер го поддржа бунтот кога избувна пред речиси 14 години – најмногу поради тоа што турскиот геополитички ривал Иран го поддржуваше сирискиот режим.
Турција беше главен спонзор на сириските исламистички опозициски групи. Како што се одвиваше војната, и поумерените и посекуларните продемократски бунтовнички фракции ја изгубија моќта или беа надиграни од нивните построги и подисциплинирани исламистички ривали, позицијата на Анкара се зајакна. Падот на Асад сега веројатно ќе му помогне на Ердоган да ја унапреди својата геополитичка агенда, нудејќи му можност да постигне неколку стратешки цели, вклучително и задржување на курдските сепаратисти во североисточна Сирија кои имаат блиски врски со турските курдски сепаратисти. Неопходната реконструкција ќе им користи и на турските компании.
Израел
Иран брзо го обвини Израел дека помага во соборувањето на Асад. Кога Алепо падна во рацете на бунтовниците, иранскиот министер за надворешни работи Абас Арагчи рече дека тоа е заговор на израелскиот режим за дестабилизација на регионот. Иако на Техеран му одговара да ги обвинува ционистите – а израелското воено понижување на Хезболах секако им помогна на бунтовниците во Сирија – нема докази за директна израелска воена помош. Освен тоа, таквата помош не би била неопходна со оглед на покровителството на Турција врз бунтовниците.
Сепак, израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху го поздрави соборувањето на Асад, велејќи дека тоа е директен резултат на нивната силна акција против Хезболах и Иран, главните поддржувачи на Асад. Тој, сепак, нагласи дека и покрај големата можност што ја нуди овој „историски ден“, постојат и значителни опасности.
Тој им нареди на израелските војници да ги преземат напуштените позиции на сириската армија во Голанската висорамнина, за „да се осигураат дека нема непријателска сила да биде поставена веднаш до границата на Израел“ и да бидат подготвени за секој хаос што може да избие во Сирија.
Соборувањето на Асад очигледно му користи на Израел бидејќи тоа значи слабеење на регионалната моќ на Иран и отстранување на важен член на оската на отпорот на Техеран. Иран повеќе нема да има копнени патишта за снабдување со Хезболах. Исто така, може да го направи Либан победник ако успее да го потисне Хезболах и да стане понормална земја.
Сириски затвореник беше ослободен во неделата по 43 години затвор. Затворен е во 1981 година, за време на владеењето на Хафез Асад. Поранешниот воен пилот беше ослободен на 8 декември со илјадници други затвореници.
Губитници
Сириските Курди
Асад во голема мера ги остави сириските Курди сами во североисточна Сирија, каде што уживаа во полуавтономија. Сомнително е дали новиот режим во Дамаск, доколку во него доминираат исламистите, ќе им даде ист простор за маневрирање на Курдите. Ова во голема мера зависи, се разбира, од тоа како Сирија ќе се развива политички.
Но, во офанзивата на сириските бунтовници, исламистите поддржани од Турција остварија територијални придобивки против курдската милитантна група YPG, поддржана од САД, која ја загуби контролата врз некои градови и села во источен Алепо.
Објавата на Доналд Трамп на социјалните мрежи дека САД не треба да имаат никаква врска со овој конфликт тешко дека ќе им помогне на сириските Курди. За време на неговиот прв мандат, Трамп сакаше да ги повлече сите американски специјални сили од североисточна Сирија, каде што се бореа со Курдите против џихадистите од Исламската држава. Пентагон го убеди да задржи некои, а околу 900 се уште се во Сирија.
Сириските алавити
Алавитите сочинуваат околу 12 отсто од населението во Сирија и стравуваа дека ќе страдаат ако Асад биде соборен. Тие се следбеници на шиитскиот ислам, беа столбот на режимот на Асад и имаа водечки позиции во владата, армијата и разузнавачките служби. Во текот на првите години од бунтот, тие ја формираа Шабиха, прорежимски милиции кои беа сметани за одговорни за масакри и систематски силувања.
Русија, Иран и Хезболах
Падот на Асад драматично ја ослабна позицијата на Русија на Блискиот Исток, како и позицијата на Иран. Заедно, Москва и Техеран го спасија сирискиот режим од колапс во 2015 година, кога се чинеше дека Асад ќе биде соборен. Шиитските милиции командувани од Иран му помогнаа на сирискиот автократ да го врати Алепо од бунтовниците кои четири години контролираа околу половина град.
Москва го притиска Асад да се помири со Ердоган и да истражува политички решенија за ставање крај на граѓанската војна. Намерата беше да се обезбеди пазар за руските компании и стратешките воздушни и поморски бази во Сирија. Во текот на летото, Кремљ постојано се обидуваше да организира средби меѓу сирискиот и турскиот лидер.
И покрај тоа, Москва не направи малку за да го спречи падот на Асад и се чинеше дека ги мие рацете од режимот. Руските воздушни напади за поддршка на Асад од почетокот на офанзивата на бунтовниците на 27 ноември беа минимални, најмногу поради тоа што Владимир Путин мораше да се фокусира на Украина.