Текстот е објавен на 29-ти ноември 2013-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 947
Разговарал
Влатко СТОЈАНОВСКИ
ФОКУС: Многу години работевте и живеевте во Берлин. Како се случи да заминете таму?
ЈАКОВЛЕСКИ: Видете, јас сум роден во 1935 година. До седумгодишна возраст живеев во родното село Зубовце. Во виорот на Втората светска војна дојде стрико ми, кој живееше во Софија, каде што имаше своја фурна и слаткарница. Тој ме зеде со себе за да можам да се школувам. Таму останав сѐ до завршување гимназија, до 1955 година.
Се вратив во Македонија и сакав да учам технички, па медицински факултет, ама не добив стипендија, па се запишав на Шумарскиот факултет. Четири години студирав на Шумарски и на крајот дојде опција да заминам за Германија. Тито почна да се отвора кон Запад и имаше размена на студенти, а бидејќи само јас знаев германски − учев 4 години во Софија − заминав како добар студент, иако не бев член на Комунистичката партија.
Прво поминав тримесечна практика во фабрика за преработка на дрва, па се префрлив во Минхен, зедов стан и почнав да работам во институт за преработка на дрво, да одредувам шумарски единици. Тогаш се интересирав дали шумарски факултет можам да завршам во Германија. Меѓутоа, ми беше речено дека џабе ќе го завршувам зашто шумата е државна институција и нема да можам да работам во шумско стопанство. Тогаш, јас во Минхен размислував што да правам.
ФОКУС: Додека престојувавте во Германија, со што се занимававте − дали покрај тоа што сте работеле, сте биле и политички активен?
ЈАКОВЛЕСКИ: Се запознав со едни активисти, членови на Јужнословенскиот демократски сојуз. Тоа беа Роко Галеб, кој ја издаваше „Хрватска зора“, и Слободан Станковиќ, кој ги издаваше „Српски видици“. Имаше од сите јужнословенски републики. Ми предложија, ако одлучам да им се придружам, да ми помогнат да останам таму бидејќи во Германија не можеше да се остане од економски, туку само од политички причини, а јас не бев затворан. Всушност, не бев ни толку антикомунист и антијугословен, а Галеб и Станковиќ беа демократи, и покрај тоа што Југославија ги сметаше за усташи и за четници. Оваа организација се залагаше за претворање на Југославија од федерација во конфедерација, нешто како Америка.
Станав член, морав да заминам за Америка. Половина година ме испитуваа поради страв од инфилтрација на комунизмот. Поднесов и барање за преселба во САД, но во Франкфурт ме одбија бидејќи ме третираа како марксист. Ме прашуваа што мислам за комунизмот, а јас им одговорив дека комунизмот како идеја не е лош, само не е остварлив бидејќи човекот по природа не е ист со сите други луѓе, туку различен. Останав да работам во воена база и се запишав на медицински факултет. Две години студирав, па сакав да се преселам во Берлин, но таму не ме примија на факултет, па почнав да работам во еден ресторан.
ИЗБОРОТ ПАДНА НА ЉУБЧО ПОРАДИ ИНТЕЛЕКТОТ И ХАРИЗМАТА
ФОКУС: Како дојде до идејата за формирање ВМРО-ДПМНЕ и која беше вашата улога во формирањето на оваа партија?
ЈАКОВЛЕСКИ: Прво се запознав со Благој Шамбевски, па потоа и со Драган Богдановски, со кои соработувавме 25-30 години. Драган ги издаваше „Искра“, „Македонски глас“, а од 1971 година списанието „Македонска нација“, во кое беа содржани идеите за Македонија бидејќи земјава беше обесправена, додека Македонците сосила беа правени Југословени. Почнавме соработка и во 1990-тите, кога Богдановски излезе од затвор, ми се јави од Гетеборг и ми рече дека со падот на Берлинскиот ѕид се отвориле нови услови. Рече дека по излегувањето од затвор се запознал со луѓе во Македонија кои се спремни да дојдат во Германија и да основаат партија, која ја нарече Демократска партија за македонско национално единство, или скратено ДПМНЕ. Бидејќи го помагав, ме повика да се вклучам во процесот, а јас не сакав да седам настрана во тие важни моменти во историјата на Македонија и се согласив.
ФОКУС: Кога се поставени темелите и кога се одредени основните програмски постулати на партијата?
ЈАКОВЛЕСКИ: Во 1990 година во Минхен дојдоа Богдановски, Љубчо Георгиевски, Борис Змејковски и Владимир Транталовски, кои ми рекоа дека требало да дојде и Владимир Голубовски, но тој бил спречен. Тогаш ги удривме темелите на партијата, која требаше да се основа во Скопје. Кум на името ДПМНЕ е Богдановски, а мислам дека Змејковски предложи пред тоа име да се додаде ВМРО. Јас не се согласив со тоа зашто знам за сите проблеми со централисти, врховисти, федералисти, па мислев дека тие 4 букви треба да останат во историјата, додека со партијата ќе имаме успех и само со ДПМНЕ. Но, Драган пресече, велејќи дека штом така решиле другите, така нека биде. Веднаш разговаравме дека сакаме своја валута, своја армија и репрезентација. Шетајќи се тогаш низ Минхен, Богдановски ми рече дека Георгиевски го планира за претседател на партијата, но јас бев сомничав зашто е многу млад. Сепак, Богдановски ми кажа дека е многу интелигентен, има харизма и ќе биде прав војвода. Потоа организиравме основачко собрание. Нашата борба беше Македонија да добие статус на автономија во рамки на конфедеративна Југославија, со свои права и со сите атрибути на еден слободен народ.
ФОКУС: Како почнаа првите искри меѓу челните луѓе во партијата, која подоцна ќе ја зафати вирусот на кавги, поделби и конфронтации?
ЈАКОВЛЕСКИ: Јас веднаш се дистанцирав зашто бев на мислење дека не одговара мислењето дека Македонија почнува од нас, како што велеа другите. На пример, Драган и брат ми Мане (Јаковлески) ми велеа дека за време на Втората светска војна се бореле комунистите, но тоа не беше точно. Во името на комунизмот тие што се бореле сакале да ги остварат македонските национални интереси. Не џабе на своите одреди им дале вмровски имиња, како Гоце Делчев, Питу Гули, Даме Груев, а не имиња на комунисти, како Карл Маркс, Ленин и Сталин.
Веднаш почнавме да се расправаме, и тоа продолжи кога дојдов во Скопје. Јас немав политички амбиции, иако ми беше предлагано, но сакав да играм некаква советодавна ролја, како што правев со Богдановски, кого, покрај финансиската потпора, го советував за многу работи − да не навредува многу политичари, да не биде многу остар и слично. Арно ама, на договорената средба со Змејковски во скопскиот „Гранд хотел“ го чекав три часа и не дојде. Истата вечер бев повикан во неговата куќа во Лисиче, но и таму не дојде.
ФОКУС: Тогаш се дистанциравте од партијата?
ЈАКОВЛЕСКИ: Почнаа да ме избегнуваат и почувствував дека сум непожелен. Кога видов дека тие се борат само да ја земат власта преку активна политика, му реков на Драган дека можеби на чело на партијата не треба да ставиме деца што се недораснати. Георгиевски немаше ниту година работен стаж, од факултетската клупа треба да го ставиме да води држава. Ако нашата идеја успее, му реков на Драган, да го пратиме надвор да учи економија, па по 4 години да биде добар водач.
По основачкото собрание, кога дојдов тука, јас на Змејковски му дадов 10.000 марки, кои никаде ги нема спомнато, пари што брат ми Мане ми ги даде бидејќи тој го држеше ресторанот во Берлин, а тие пари требаше да завршат работи за собранието.
НА УДБА Ѝ БЕШЕ ПОТЕШКО ДА ГО КИДНАПИРА, ОТКОЛКУ ДА ГО ЛИКВИДИРА БОГДАНОВСКИ
ФОКУС: Зошто Богдановски не сакал да биде лидер на партијата, туку го одбрал и го назначил Георгиевски и кој е главниот идеолог?
ЈАКОВЛЕСКИ: Јас уште во телефонските разговори со Змејковски го предлагав Богдановски за прв претседател на Македонија. Претседател на партијата не можеше да биде, живееше во Шведска и тогаш беше вклучен во организацијата, но сѐ уште не сакаше активно да се вклучи во политичката борба. Затоа му ја отстапи лидерската позиција на Георгиевски. И кога видов дека целта е само борба за власт, се повлеков. Јас ја следев целата ситуација, но не бев вклучен понатаму.
Само еден е идеолог и татко на ВМРО-ДПМНЕ, тоа е Драган Богдановски. Но, тој имаше некаква тенденциозност во политиката, понекогаш да се издигне премногу, да претера со зборовите, да избега од контрола. Дури и за мене има многу зборувано. Кога пишуваше, тој беше многу силен, имаше и линија, ама кога зборуваше, многупати на крајот излегуваше комплицирано.
ФОКУС: Верувате ли во теоријата што ја застапуваат многу луѓе дека Богдановски е убиен?
ЈАКОВЛЕСКИ: Не! Таа теорија ја слушам од многу страни, но не верувам во тоа дека го истепале и во фрлиле во канта. Јас со него последен пат се видов во 1997 година, кога му отидовме на посета во Малме и ја поминавме заедно Новата година кон 1998 година. Шест месеци оттогаш, тој почина. Кога го видов, веќе покажуваше здравствени слабости, му се тресеа рацете. На пример, самиот кажуваше како во станот, што му го додели шведската држава, го вклучил шпоретот, седнал да се одмори и заспал. Почнало да гори, дошле пожарникари, па шведската власт му дала друг шпорет, кој кога ќе се загрее повеќе отколку што треба, автоматски се гасне.
ФОКУС: Колку овие сомнежи ги засилува тоа што претходно Богдановски беше уапсен од тајните служби и одлежа неколкугодишна робија?
ЈАКОВЛЕСКИ: Полесно на таа тајна служба ќе ѝ било да го ликвидира отколку да го киднапира од Франција, па да го префрли во Словенија и да го донесе во Скопје. Тие не сакале да го убијат, туку сакале да им кажува кој го финансира и кои држави стојат зад него. Целта била да му извлечат информации.
ФОКУС: Успеала ли службата во таа цел, бидејќи ако е така, тоа фрла сосема поинаква светлина кон неговото „дело“?
ЈАКОВЛЕСКИ: Па, да! Драган пееше сѐ и сешто. Дури и како крадел од цркви и манастири. Тој беше таков човек, што кога ќе се најде во некаква ситуација, мора да го каже тоа што го прашуваат за да си ја спаси главата. Мене ми кажуваше дека додека го возеле со хеликоптер низ Македонија, мислел дека ќе го фрлат од авион. Тој кажувал што знаел, можеби и повеќе отколку што требало. Во една пригода, кога станало збор за мене, кажал: „Гојко е ваш човек“. Еднаш ни кажа дека Тошо Шкартов, полициски службеник, кој беше голем македонист, но се борел за Југославија, му удрил шлаканица. Со Ставре Џиков одиме кај Тошо и му викаме: „Како шлаканица си му удрил?“, а тој тврди дека со Драган не се видел очи во очи.
ИМАВ КОНТАКТИ СО ТАЈНАТА ПОЛИЦИЈА, НО НЕ СОРАБОТУВАВ
ФОКУС: На што алудирал Богдановски кога рекол дека Вие сте човек на службата бидејќи такви обвинувања пристигнуваа и од други луѓе?
ЈАКОВЛЕСКИ: Мене службата ме гледаше како незгоден, кој се бори за независна Македонија − во Берлин ја имав картата на независна Македонија. Тоа го знаеја властите и доаѓаа од Белград и ме прашуваа зошто сум против нив. Јас им одговарав дека не сум против Југославија, не ги мразам ниту Србите, ниту Бугарите, но се борам Македонија да биде независна држава.
ФОКУС: Сте биле предмет на обработка на службите, но дали некогаш сте биле во ситуација да соработувате со нив?
ЈАКОВЛЕСКИ: Значи, откако Драган беше киднапиран во 1977 година, до 1985 година не доаѓав во Југославија. Во 1984 година мајка ми ми се јави дека татко ми е многу болен, да дојдам да го видам. Брат ми Мане ми рече дека зборувал со двајца службеници од полицијата, кои по неколку дена дозволиле да дојдам во Македонија, но под еден услов − да разговарам со нив. Зошто да не, реков, ќе разговараме, Македонци сме. Дојдов следната година. И додека седевме во дворот, дојде едно дете кое на татко ми му кажало дека двајца припадници од УДБА од Скопје сакаат да дојдат да се видат со Гојко. Еден ден подоцна, доаѓаат двајцата и тогаш се запознавам соДобри Величковски (подоцна директор на Службата за државна безбедност), и уште еден Крсте, кој ми кажа дека се презива Велјановски, но потоа испадна дека имал друго презиме. Седнавме прво надвор и побараа да седнеме внатре во куќата. Почнаа да ме прашуваат зошто дојдов. Јас одговарав за да го видам татко ми, селото, Македонија, и за да ве прашам зошто го киднапиравте Драган Богдановски, човек кој целиот живот го посветил на Македонија. Тогаш спомнаа дека им порачував преку луѓе што доаѓаа во „Ново Скопје“ дека за ова за што Драган е осуден на 13 години, јас да одлежам половина од неговата казна. Ме прашаа дали сакам Богдановски да го ослободат − одговорив, да, секако. Тогаш им кажав дека во Берлин многу луѓе сакаат да пребегнат од Источна во Западна Германија, па за нив западногерманската држава плаќа пари. Кога ме прашаа дали би платил за ослободување на Драган, реков дека би платил, зошто да не. Тие истакнаа дека би го пуштиле без проблем, но немало каде да го сместат. Ми побараа сума од 20.000 марки, пари кои потоа ги пратив преку Мане.
ФОКУС: Зошто имало потреба да плаќате за неговото ослободување и каде завршија тие пари?
ЈАКОВЛЕСКИ: Парите наводно им требале за мебел, а понатаму разбрав дека целиот објект каде што го сместија бил на полицијата. Не знам зошто точно ми ги бараа и што направија со парите, но најинтересно е дека парите подоцна ми ги вратија. Следната 1986 година ми овозможија да го посетам Богдановски во затвор, откако Драган проговори за тоа. Инаку, тие не сакаа да го пуштат зашто знаеја дека е незгоден, па сакаа дури да му накалемат и други дела. И покрај тоа што ги дадов парите и беше договорено да дојдам година подоцна да го посетам Драгана, брат ми Мане телефонски ми вели дека сега не сакаат да го пуштат зашто му нашле некои списанија, кои преку затворените сталинисти сакал да ги изнесе. Во тие списанија наводно стоело дека кога ќе се распадне Југославија, Македонија ќе се припои кон Бугарија. Преку Мане им порачав на тие луѓе дека, без оглед на сѐ, тоа не држи зашто Драган беше за независна Македонија. Така што, кога дојдов во 1986 година, го видов Богдановски во затвор, а една година подоцна го пуштија. Јас отпосле разбрав дека бил сместен во полициски стан и дека постојано бил следен.
ФОКУС: Дали и колкаво влијание имале тајните служби во формирањето на ВМРО-ДПМНЕ?
ЈАКОВЛЕСКИ: Слушам дека и Георгиевски и Змејковски зборуваат дека полицијата имала некаква улога во формирањето на партијата. За основачкото собрание не знаеше никој. Барем не дознал од моја страна. Иако за еден подоцна откривме дека работел за службите, но тој се најде случајно на основачкото собрание зад мене. Дали полициски инсталации работеле во партијата, не можам да кажам, бидејќи тогашното раководство на партијата ме тргна од партијата. Но, нешто подоцна разбрав дека Киро Глигоров и Ѓорги Спасов им рекле на Георгиевски и на Змејковски − сѐ ќе ви дадеме, и стан и плата, само Гојко и Драган тргнете ги, тие се емигранти, тие не се чувствуваат ни Македонци. Георгиевски го направија секретар на Глигоров. Во целиот свет, ако почине претседателот на државата, го заменува претседателот на собранието додека не се избере нов. Никаде нема негов заменик.
ФОКУС: Сакате да кажете дека Георгиевски и Змејковски, пред подоцна да се разединат, биле во непринципиелна коалиција со тогашната власт?
ЈАКОВЛЕСКИ: Да, да! Сето тоа беше само борба за власт. Во една демократска држава, за сите активисти може да се најде некое место. Меѓутоа, Змејковски не сакаше да биде втор или трет, туку прв, и затоа прв се отцепи и основа нова ВМРО-партија. Така, прв почна да прави расцеп во партијата, наместо да критизира, ако има забелешки, во рамките на партијата.
АНТИКВИЗАЦИЈА Е КИЧ
ФОКУС: Како гледате на трансформацијата и дисконтинуитетот на партијата од страна на Никола Груевски?
ЈАКОВЛЕСКИ: Груевски не го знаев на почетокот толку добро, се имавме видено два-трипати, тој беше и во Зубовце во 2005 година, кога имав роденден. Јас кон него гледав позитивно, го сметав како надежен економист и мислев дека е добар потег таква личност Македонија да ја зацврсти економски. За жал, моите општи позитивни очекувања не се остварија бидејќи со разните потези што ги прави оваа власт се создава еднопартиска држава, како што своевремено направи комунистичката партија со Југославија. Сите медиуми ги зедоа под свои ингеренции. Затоа, јас би му предложил на Груевски дека вториот дел од името на партијата ДПМНЕ не одговара, пред сѐ, тоа „демократска“ и „национално единство“.
ФОКУС: Тие би ви одговориле дека народот ги избира!?
ЈАКОВЛЕСКИ: Јас немам против тие да останат на власт уште дополнителни 7 години ако народот ги сака и ги избира, бидејќи, нели, се вели „каков народ, таква влада“, но да ја променат партијата. Нека ја остават настрана партијата што сме ја основале јас и Богдановски и нека изберат некоја друга партија. Многу ме нервира што ги прават овие погрешни потези бидејќи водат кон пропаст. Да речеме, оваа антиквизација е кич за кој се фрлаат големи пари, кои Македонија ги нема. Јас се гордеам што сум роден во земјата каде што е роден Александар Македонски, ама толку! Ако некој сака да докажува дека во генот имаме некое античко наследство, тоа е смешно и контрапродуктивно. Не може да се прави од античката историја дневна политика.
ФОКУС: Многумина изненадивте кога неодамна испративте јавен апел до претседателот Ѓорге Иванов за помилување на Љубе Бошкоски.
ЈАКОВЛЕСКИ: Јас во него гледам активист кого го чувствувам на некој начин како Драган Богдановски, кој беше киднапиран и донесен овде. Жалосно е тој човек да гние в затвор. Сметам дека тоа е политичко решение. За време на изборите малку претера, почна да навредува, ама за тоа им се извини и на премиерот Груевски, и на директорот на УБК Сашо Мијалков, и на брат ми Мане. И јас мислам дека секој ден што лежи во затвор е голема штета. Ниеден ден не треба да остане тој в затвор и треба веднаш да биде ослободен.
ФОКУС: Велите дека, во спротивно, идните генерации ќе ја казнат оваа гарнитура. Која е сатисфакцијата во иднина да се санира штетата што е направена денес?
ЈАКОВЛЕСКИ: Во историјата на Македонија ова ќе биде голем срам − чист Македонец, кој нема направено никаков криминал, да лежи во затвор. Кај Бошкоски јас не забележувам одмаздољубивост и желба да прави капитал од својата положба. Тој е трпелив човек и се надева дека случајот ќе биде решен во негова полза. Тој е оптимист, сакам и јас да бидам, но како што гледам… Можеби Љубе направил некои грешки, но треба да се гледа малку пошироко и да запре конечно самоуништувачкиот синдром.
ГО БРАНЕВ ТИТО ОД БУГАРСКИТЕ НАПАДИ ДЕКА ИМ СЕ ПРОДАЛ НА АМЕРИКАНЦИТЕ!
ФОКУС: Дали сте се залагале повеќе за промена на статусот отколку на системот во Македонија и дали сте барале редефинирање на границите?
ЈАКОВЛЕСКИ: Кога учев во Софија, го бранев Тито кога ми велеа дека Тито е предавник зашто се продал на Американците. Ние ги признававме придобивките како своја држава, црква, јазик, декларирањето како Македонци, но ја негиравме подредената улога на Македонија. Јас уште во Софија почнав да се разочарувам од комунизмот, додека во Југославија уште повеќе, откако видов дека челните луѓе ја користат идејата за лична употреба. Ние се боревме Македонија да добие статус на автономија во рамки на конфедеративна Југославија, со свои права и со сите атрибути на еден слободен народ.
БОГДАНОВСКИ БЕШЕ ПРОТИВ МПО, ЈАС НЕ
ФОКУС: Дали разидувањето на Богдановски и Георгиевски денес се користи во насока на ретуширање на вмровската партиска историја?
ЈАКОВЛЕСКИ: Првите проблеми меѓу Богдановски и Георгиевски почнаа при посетата на Канада во 1992 година, која ја организираше Богдановски со дијаспората во Торонто, кој е втор по големина град, каде што живеат Македонци, по Скопје. И, таму се одржа состанок, меѓутоа од САД дојдоа луѓе од МПО, тие, исто така, беа Македонци, но Македонци што сметаат дека се Бугари. Богдановски беше против МПО и постојано ги напаѓаше. Јас бев на мислење дека не треба да ги напаѓаме, туку ако може да ги искористиме бидејќи тие можеби мислеа нешто друго, но, сепак, се Македонци, плус претежно богати луѓе. Тогаш почна конфликтот меѓу нив, кој разочара многу наши иселеници во Канада.
АКО ТУРЦИТЕ ГО ПОМИЛУВАЛЕ БОМБАШОТ ШАТЕВ, ГРУЕВСКИ МОЖЕ ДА ГО ОСЛОБОДИ БОШКОСКИ!
ФОКУС: Посочувате дека е потребно да се спречи расцепот меѓу Македонците. Дали Македонците денес се поподелени од порано?
ЈАКОВЛЕСКИ: Денес Македонија е поразединета од кога било! Македонците секогаш биле поделени на просрпски, пробугарски, прогрчки и на пројугословенски, а сега уште на проантички и прословенски. Плус, има и етничка и верска поделба. Големите сили, со Рамковниот договор, нѐ ставија во една тешка положба, остварувајќи ги своите геостратешки цели.
Ние се жалиме на турското ропство. Павел Шатев, еден од гемиџиите, влегува со бомба во францускиот брод − бомбата експлодира, иако не прави голема штета. Турските власти го осудуваат на доживотен затвор, па го помилуваат. Тој пак се бори за Македонија, пак го затвораат, но и пак го помилуваат. Но, за време на Југославија, знаеме што доживеа Шатев − го направија дека е за Бугарија, замина в затвор…