Разговараше: Дејан АЗЕСКИ
ФОКУС: Во пресрет на годишнината на „Костал Македонија“, дали може да ни направите ретроспектива на вашето работење во изминативе осум години?
МИЗО: Релативитетот на времето е иманентен факт кога се споредува динамиката на процесите во различни индустрии. Автомобилската индустрија е препознатлива по брзината со која се развива и се прилагодува на условите и уникатноста на предизвиците со кои се соочува во последните години.
Покрај тоа, во тој период продолжи инвестирањето во истражување и развој на процеси и имплементација на нови решенија во согласност со најновите трендови во автомобилската индустрија. Во изминатите 8 години, „Костал“ во Македонија и во Охрид бележи непоколеблив раст во услови на циклични движења, пандемии и ризици од глобални шокови во мрежата на набавувачите.
Од најосновните механички производи за клиенти, до најкомплексните мехатрониски решенија за реномирани автомобилски брендови, за возила со мотори со внатрешно согорување, но и електрични и плаг ин хибридни возила.
Производството го почнавме во една хала, изнајмен објект на некогашниот ЕМО, а денес сме проширени на вкупна површина од речиси 7 хектари, со над 20.000 квадратни метри покриен простор, во кој се присутни сите сегменти од производството (пластично обликување, монтажа, електроника и електроника за напојување).
На глобално ниво, сите овие процеси се присутни само во нашите фабрики во Кина и во Мексико, а Охрид е единствената европска локација со вакво ниво на внатрешна интеграција.
Прераснавме во еден од најголемите извозници од секторот во земјава – 128 милиони евра лани и над 1.100 вработени од целата земја. Еве еден непобитен факт: ние сме најголемиот германски инвеститор во Македонија, поточно во автомобилската индустрија, со вложени над 120 милиони евра и извоз на полупроизводи со најголема додадена вредност.
ФОКУС: Дали покрај бројките има и некоја друга формула за раст и развој?
МИЗО: Ова е патување на постојано учење, надградување, постојана борба за нови проекти и надминување на бројни предизвици и кратки рокови. Сето тоа во рамките на строгата контрола и барањата за квалитет од индустријата.
Растеме заедно со нашите вработени, со градот, со индустријата – носиме оптимизам и култура на одговорност и независност, достоинство, тимски дух и посветеност на работата, како вредности што доликуваат на семејна компанија.
Преживеавме неколку политички генерации и „експерти“, сите со свои визии и очекувања за економијата и странските инвеститори. Но, нашата трка не е краток спринт, ние се бориме со бесконечен маратон, со долгорочна перспектива што бара ментална подготвеност, упорност и истрајност.
„Голема риба во мало езеро“ беше визијата за „Костал“ во Македонија на покојниот Кристофер Сандерс, еден од основачите на компанијата и најголемиот промотор во земјата како локација за инвестирање.
Остануваат многу предизвици пред нас, но со текот на годините научивме, не само како да ја реализираме оваа визија на Сандерс, туку и како да постигнеме високи и мерливи цели за „Костал Македонија“ во рамките на групациите, но и во исклучително конкурентната средина на Стариот континент и на глобално ниво.
ФОКУС: Посериозен проблем е недостигот од соодветен кадар, особено на мали места. Како се справувате со овој огромен предизвик за секоја компанија?
МИЗО: Опсегот мерки што ни се достапни не е неограничен. Пред сѐ, тоа е соработка со средните стручни училишта, во рамките на дуалното образование, како и соработка со техничките факултети, преку поддршката на „Костал Македонија“ за модернизација на наставата со донации на наставни материјали, лаборатории, преку летни студентски пракси или таканаречени визитинг предавачи од редот на искусни вработени што предаваат на овие факултети.
Едноставно, целта на оваа соработка е средните училишта и техничките факултети да создадат ресурси, кои ќе поседуваат стручно и техничко знаење, но и меки вештини, кои се неопходни за производство, односно за модерна меѓународна компанија од автомобилската индустрија.
Компанијата дополнително креира посебни програми за вработување на 100 дипломирани студенти, кои работат во компанијата под надзор на нивните ментори и го подобруваат своето поле на активност.
Секако, еден од начините за надминување на овој предизвик е подобрување и пополнување на јазот меѓу сегашното и потребното знаење создадено преку трансфер на know-how во рамките на Групацијата, интерни обуки реализирани преку престој и обука на нашите вработени во една од сестринските компании на „Костал Македонија“ или преку современи форми на учење на далечина, како и специјално дизајнирани обуки за одредени вештини/знаења, кои се клучни за нашите вработени и за активностите што ги извршуваат.
Управувањето со човечките ресурси е навистина огромен предизвик, но можам слободно да кажам дека како дел од огромна групација, „Костал“ ни нуди широк спектар на можности и средства за поефикасно управување со овој клучен сегмент од нашата работа.
ФОКУС: Како се рангирани македонските работници на ниво на целата група? Дали има конкретни параметри за споредба?
МИЗО: Продуктивноста на македонските работници несомнено расте, благодарение на воведените нови процеси на учење и постигнувањето на таканаречената извонредност. Се разбира, нивната способност за брзо учење и решавање на оперативните проблеми е од особено значење.
Ако ги споредиме способностите на нивните колеги од другите локации на компанијата, можам да кажам дека нашите работници многу побргу се доближуваат до врвот на светот отколку што тоа е случај со другите области и општествени сегменти во државата.
Како компанија, горди сме што припаѓаме на глобалното семејство на Групацијата „Костал“ и што имаме можности за внатрешна конкуренција со други локации, т.е. сестринска компанија.
Во Македонија развивме најдобри практики во повеќе области, кои се имплементирани и во рамките на другите наши глобални подружници. Како пример, минатата година „Костал Македонија“, во рамките на проектот KOSTAL RACE, кој се однесува на имплементација на филозофијата LEAN, беше добитник на наградата за најголем пораст на зрелост и напредок од година во година.
Ова е една од главните причини зошто „Костал Македонија“ е избрана за производствена локација за еден од најголемите и најкомплексните проекти за групацијата VW.
ФОКУС: Дали генерално недостигот од работници ги одвраќа потенцијалните идни инвеститори од Македонија?
МИЗО: Недостигот од работна сила, сфатен како бројка, но многу повеќе како недостиг од работна сила со потребните квалификации, рака под рака со зголемувањето на платите, кое не е проследено со зголемување на работната продуктивност, може да се наметне како сериозна причина што би ги одвратила потенцијалните идни инвеститори во Македонија.
Проблемот со недостигот од работна сила продолжува и претставува сериозен ризик за преместување на некои од постојните производствени капацитети, особено трудоинтензивните активности, во некои од земјите од Северна Африка (Мароко, Тунис, а понекогаш и Египет), кои во меѓувреме станаа локации/магнети за странски инвеститори. Несомнено е дека на државата ѝ се потребни долгорочни стратешки планови за решавање на овие прашања.
ФОКУС: Што би ја советувале новата влада на тема странски инвестиции?
МИЗО: Потребна е брза реакција и решавање на предизвиците, проблемите и конкретни одговори на барањата на постоечките странски инвеститори.
На сугестиите од компанијата да не се одговара преку политичка дебата, туку со одлучни чекори и одговори со јасни рокови за дејствување наместо нашиот вообичаен македонски: „нема гајле, ќе биде…“ менталитет.
Ваквиот пристап, заедно со јасна стратегија заснована на анализа на можностите на нашата економија (региони, работна сила, вештини, капацитети итн.), приоритетните сектори и претходно стекнатото искуство и знаење може сериозно да придонесе за привлекување свеж капитал.
Неопходна е диверзификација во нови сектори и извозни пазари, но и поголем фокус на услужната индустрија, а не само на производството.
Процесот на активна и фокусирана поддршка (aftercare) на постоечките инвеститори ќе придонесе за нивна трансформација во производители на производи со поголема додадена вредност, поголема автоматизација и роботика преку надградба на постојната работна сила и поголем извоз по вработен.
Така, тоа заедно ќе придонесе за раст на реалните плати поддржани од повисока продуктивност и ефикасност. Секако и владеењето на правото е примарен предуслов за водење бизнис.
Тоа е подеднакво важно за постојните и идните инвеститори, домашни и странски реформи во образованието и услугите што ги дава јавниот сектор, усогласување на царинските стапки за увоз на ниво на европските, повеќе договори за слободна трговија, подобра инфраструктура и слично, но пред сѐ – целосна вклученост на бизнисот во промените на законските прописи.
Ова е исклучително важно за етаблираните инвеститори, но во исто време, исто така, има значително влијание врз инвестициските одлуки за новите потенцијални инвеститори.
ФОКУС: Во светските медиуми постојано се зборува за невиден прилив на евтини возила од Кина. Се најавуваат високи царини и други мерки за спас на брендовите во Западна Европа и САД. Дали го чувствувате притисокот од таквата ситуација?
МИЗО: На 4 октомври, Европската комисија гласаше за воведување тарифи за електрични возила произведени во Кина (ова ги вклучува и европските и американските брендови, како што се Рено, БМВ, Тесла итн., кои извезуваат возила произведени во нивните фабрики во Кина во Европа), и покрај противењето на Германија и водечките германски производители на возила.
Овие тарифи ќе достигнат вредност до 45 отсто, во зависност од производителот и анализите за ЕУ за висината на помошта добиена од кинеската држава, но барем на краток рок тоа нема да ги зголеми цените на овие возила во Европа.
Според директорот на БМВ, ова е фатален сигнал од Брисел, кој негативно се одразува на развојот на автомобилската индустрија во Европа и се бараат начини за продолжување на преговорите и избегнување трговска војна од целосен обем, од која никој не ќе излезе како победник.
Ваквиот пристап од страна на ЕУ ја доведува во опасност работата на германските автомобилски компании на нивниот најважен пазар – Кина. Бројот на електрични автомобили од кинески марки што се продаваат во Европа постојано се зголемува.
Минатата година BYD, кој е најголемиот светски производител на електрични возила и го надминува Тесла, имаше пазарен удел во Европа од 1,1 отсто, така што оваа бројка е амбициозна да достигне 5 отсто на краток рок.
Тоа ќе биде директна закана за Фолксваген и Стелантис. Технолошката предност, вертикалната интеграција на компонентите, особено на батериите, како и ефикасното производство им дава предност во делот на кинеските компании и можност за намалување на трошоците за повеќе од 20 отсто.
Покрај тоа, BYD планира да го локализира производството за Европа во Унгарија и Турција до крајот на 2026 година. Притисокот врз нас како производители на компоненти е околу тоа колку брзо можеме да бидеме дел од целосно новиот синџир на снабдување за новите кинески фабрики во Европа.
Сличен предизвик постоеше и кога јапонските и корејските компании дојдоа во Европа, знаејќи дека најголемиот дел од нивните набавувачи доаѓаат заедно со нив.
ФОКУС: Како ретко кој следите и сте присутен во клучните збиднувања поврзани со светската економија. Дали сета оваа политичка и безбедносна напнатост може да помине без поголеми катастрофи и за бизнис-секторот?
МИЗО: Бизнис-секторот, а, пред сѐ, автомобилската индустрија е во континуирана криза веќе 5 години. Во Европа, продажбата на автомобили е околу 20 отсто пониска од бројките пред пандемијата и од врвот постигнат во 2017 година.
Покрај тоа, резултатите за август и септември се разочарувачки – најголемите европски пазари, Германија, Италија, Франција, покажуваат двоцифрен процентуален пад во однос на истиот период лани.
Пандемијата, кризата со чипови и кризата со синџирот на снабдување, војната во Украина, енергетската и инфлаторната криза, логистичките предизвици во Црвено Море, како и конфликтот на Блискиот Исток имаат огромно влијание врз развојот на индустријата.
Најмногу е погодена Европа, а, пред сѐ, германската економија. Анализата на неодамнешниот италијански премиер Марио Драги за конкурентноста на Европа, која беше објавена минатиот месец, точно ја детектира ситуацијата и ги поставува целите што треба да ги спроведе Европската комисија за да се спречи „бавната агонија“.
Дополнително, исходот од изборите во САД ќе има големо влијание врз геостратешките и геополитичките настани – брзината и начинот на решавање на војната во Украина, опсегот на конфликтот на Блискиот Исток, ривалството меѓу САД и Кина, глобална доминација на доларот и мултиполарни глобални индикатори (проширување на БРИКС).
Пред десетина години, секоја од овие состојби беше само по себе криза. Денеска сме навикнати да живееме и да функционираме во паралелни и мултиплицирани кризи – локални, регионални и глобални.
ФОКУС: „Костал“, повеќе од другите странски инвестиции, работи и на полето на корпоративната општествена одговорност. Кажете ни нешто повеќе за активностите во тој дел?
МИЗО: За тој сегмент оставаме да зборуваат делата, вработените, здруженија, институции, а не самите ние како што е често случај. Сите активности поврзани со поддршката на образованието, спортскиот дух, животната средина, локалната заедница, здравјето и грижата за вработените ги преземаме бидејќи сметаме дека на истата страна делиме заеднички стремежи и цели, а тоа е да направиме услови за прогрес, кој ќе трае во подолг период за генерациите што доаѓаат и тука остануваат.
ФОКУС: Кои се идните планови на корпорацијата во однос на производството во нашата земја?
МИЗО: 2024 година е година на консолидација и подготовка за она што следува. Почнуваме со неколку големи проекти – енергетска електроника за плаг ин хибридни возила од групацијата VW кои веќе почнаа да се произведуваат во Охрид исклучиво за светскиот пазар, како и комплексен мехатронички систем за Мерцедес.
Овие проекти ќе придонесат за извоз од над 230 милиони евра во следната година или раст од над 60 проценти во однос на 2024 година. Потребна е дополнителна оптимизација и подобрување на ефикасноста на патот за одржување и зголемување на конкурентноста при добивање нови номинации и проекти, кои се планирани за периодот пред нас.
Aкo сѐ оди според планираното (иако многу сегменти од нашата индустрија се под надворешно влијание како што е наведено погоре), очекуваме од „Костал Македонија“ да пласира производи во вредност од над 400 милиони евра годишно пред крајот на деценијата.
Свеста за растот и зрелоста на состојбата што ја постигнавме создава очекувања за уште поголеми достигнувања во турбулентни времиња и неизвесна иднина. Благодарност до целиот тим на „Костал Македонија“ и остануваме посветени на создавање вредности со конкретни и одмерени акции во секојдневното работење на компанијата.