Текстот е објавен на 22 август 2024 година во неделникот „Фокус“, во бројот 1.507.
Како што и се очекуваше, интерпелацијата за Претседателот на Собранието Африм Гаши вчера не го доби потребното мнозинство за да биде успешна, но таа беше добра можност за вкрстување на аргументите на власта и опозицијата. Во интервју за „Фокус“, Гаши пред десетина дена велеше дека не чувствува вина и одговорност за ниту една од точките во интетпелацијата. Имено, тој прво стана актуелен со заклетвата на албански јазик, па привлече внимание со изјавата за Косово, за на крај да стане мета на напади поради инцидентот на скопскиот аеродром. Само што стивнаа реакциите за овој случај, повторно се најде на тапет поради одењето на свадбена веселба со службено возило. Во интервјуто, даде своја перспектива за овие настани, но говореше и за политичките состојби, за евроинтеграцискиот процес, за правосудството…
Разговараше: Влатко СТОЈАНОВСКИ
ФОКУС: Откако бевте избран за претседател на Собранието, прво влеговте во фокусот на јавноста поради заклетвата на албански јазик, потоа поради изјавата за Косово, а деновиве сте актуелен поради тоа што сте отишле на свадбена веселба во Косово со службено возило, при што беше утврдено дека уредно сте го пријавиле патувањето, но дел од лицата што биле дел од колоната не биле евидентирани на граничен премин. Која е Вашата перспектива за овој настан?
ГАШИ: Се појавија неосновани тврдења дека злоупотребувам службени возила и покрај тоа што сум обврзан со закон да бидам постојано обезбедуван и за време на службените должности и при приватно патување.
Кога овие тврдења се гледаат изолирано, тие навидум може да изгледаат како тенденции за прикажување на инциденти. Сепак, верувам дека тие се симптоми за едно подлабоко прашање кое е присутно со години.
Сето ова ми дава за право да разберам дека оваа ситуација не е резултат на намерен обид за оцрнување или елементарно непознавање на нештата за толку прости работи, колку што е резултат на невиден отпор да се прифати еден поинаков профил на Претседател на Собрание, кој после 22 години промовира различни вредности од тоа што било претходно. За нивна жал, нивниот век заврши на 8-ми мај.
„НЕМАЛО НИКАКОВ НАПАД“
ФОКУС: Претходно, големо внимание предизвика и случајот на скопскиот аеродром, кога дошло до инцидент при обидот да биде скениран телефонот на косовската претседателка Османи. Таа одбила да го предаде телефонот, по што дошло до недоразбирање, па Вие сте испратиле лице да помогне во расчистувањето на недоразбирањето. Станува збор шеф на вашето обезбедување, кој, според проверките што ги изврши и извештајот што го изготви Министерството за внатрешни работи, ги пречекорил своите надлежности, бидејќи влегол во забранета зона и притоа извадил и репетирал пиштол, па против него ќе биде поднесена и кривична пријава. Што мислите за ваквата одлука на МВР? Дали, според Вас, таа е исправна и издржана?
ГАШИ: Иако за ова прашање неколку пати сме се изјасниле, сепак ќе повторам дека примарна цел на моето обезбедување на аеродромот беше да ја деескалираат ситуацијата меѓу обезбедувањето на претседателката на Косово Вјоса Османи и аеродромската полиција. Меѓутоа, одредени медиуми се обидоа и од тоа да направат медиумска сензација, без притоа да го земат предвид потенцијалните реперкусии врз дипломатските односи меѓу двете земји.
Во врска со постапките на моето обезбедување сакам да нагласам дека немало никаков напад кон никого. Како и да е, ситуацијата во моментов е под истрага и верувам дека е разумно да се воздржиме од дополнителни квалификации или пресуди, се додека истрагата не заврши. Важно е да им дозволиме на соодветните органи да ја извршуваат својата работа без непотребно влијание.
ФОКУС: Со оглед дека се работи за припадник на МВР, а вие се објект на обезбедување од страна на МВР преку надлежниот сектор за ВИП-лица, зошто сте му издале наредба на лицето да оди на скопскиот аеродром? Нели нему наредба може да му издаде само надреден во МВР?
ГАШИ: Морам да нагласам дека тврдењата на одредени медиуми се погрешни, злонамерни и тенденциозни и се чини дека се дел од моделот на пристрасно известување. За жал, со такви медиуми, наклонети кон ширење на невистини, лаги и клевети, ќе мора да преземеме и покренеме соодветни правни мерки.
Околу прашањето за надлежностите на обезбедувањето, треба да расчистам една дилема. Сите припадници на безбедносниот тим кои што се определени со работни места кај државните функционери се вработени во МВР. Во однос на издавањето наредби, ситуацијата е јасна. Тие работат под јасен синџир на команда, со претпоставени од МВР, а оваа комуникација се одвива согласно законските прописи.
Како претседател на Собранието, мојата улога вклучува споделување информации за моите движења со мојот безбедносен тим, како дел од моите права и обврски. Тимот за безбедност што ми е доделен, кој вклучува главен безбедносен службеник, е одговорен за обезбедување на мојата безбедност. Ова често вклучува спроведување на безбедносни проверки и проценки на локациите кои што ги посетувам или планирам да ги посетам.
ФОКУС: Ако се е чисто од законски аспект, како што велите, тогаш дали чувствувате макар морална одговорност за цела ситуација, бидејќи ако вие не сте го упатиле лицето на местото на настанот, веројатно немало да дојде до ескалација?
ГАШИ: Од морален аспект се чувствувам мирно и спокојно и дека сум реагирал на човечки начин. Да не реагиравме, можно ќе беше да имаме многу поголем инцидент и со човечки загуби. Само во тој случај јавноста и сите имплицирани страни би ја разбрале нашата реакција.
Сепак, помало зло е хистеријата која се шири против мене отколку денес да изразуваме сочувство за некој млад живот. Сепак, добро е што се заврши без никаков инцидент.
КОЈ Е ВИСТИНСКАТА МЕТА?
ФОКУС: Како очекувате овој инцидент да се одрази врз односите меѓу Македонија и Косово? Косовскиот премиер Курти на прес-конференцијата со Мицкоски побара да не се создаваат тензии, но Османи ја оцени конференцијата како продолжување на пропагандата против Косово и рече дека за жалење е начинот на кој е затворен проблемот. Што мислите Вие?
ГАШИ: Односите меѓу соседните земји се исклучително чувствителни. Без разлика дали сме во влада или опозиција, на овие ситуации мора да пристапиме со најголема претпазливост и одговорност.
Мојот приоритет беше и ќе продолжи да биде дека овој инцидент нема да придонесе за влошување на односите меѓу нашата земја со Косово, како што посакувам да немаме никаков друг случај што би ги ставил под прашалник добрите односи со било која соседна и пријателска земја.
Од суштинско значење е сите политички актери, медиумите и општеството во целина да избегнуваат ескалација на тензиите или создавање дипломатски скандали за нечија политичка корист. Ваквите постапки не им служат на интересите на нашата држава и се штетни за конструктивниот дијалог и регионалната стабилност.
ФОКУС: Коалицијата ВЛЕН ви даде поддршка, а истото го стори и ВМРО-ДПМНЕ. Сепак, опозицијата бара ваша одговорност. Имено, СДСМ го повика ВМРО-ДПМНЕ да ве промени и понуди поддршка за таква операција, додека Левица поднесе интерпелација. Како ги оценувате иницијативите и барањата на опозицијата?
ГАШИ: Во потрага по ситни политички поени, некои опозициски партии за жал се определија за понизок квалитет на политичко дејствување. Тие се целосно свесни за одвивањето на настаните, поради што верувам дека ова го одразува падот на креативноста и суштината на нивните политички стратегии.
Ниту Африм Гаши, ниту ВЛЕН, ниту ВМРО-ДПМНЕ не се вистинските мети овде. Основното прашање за опозицијата лежи во нивниот недостаток на јасна и функционална визија.
Дури и кога дипломатските предизвици се ефикасно менаџирани, опозицијата ги гледа овие случаи низ призмата на можности за потенцијална политичка добивка, а не како успеси на земјата за надминување на потенцијална криза.
Водејќи опозициска партија со години, длабоко ја разбирам важноста и вредноста на конструктивната критика. Тоа не е само политичка тактика, туку е одговорност кон гласачите кои ни веруваа и ни го доверија својот глас за достоинствено да ги застапување. Не верувам дека некој гласач заслужува да биде претставен на таков начин.
ФОКУС: Кога оваа интерпелација ќе се најде на дневен ред и како планирате, односно со какви аргументи ќе одговорите кон наводите во неа?
ГАШИ: Таа ќе биде ставена на дневен ред според утврдените процедури на Собранието.
Секако дека ќе го искористам правото на одговор во однос на покренатата интерпелација кон мене.
Како претседател на Собранието, јас – Африм Гаши – се водам од принципите, деловникот, законите и Уставот. На моите обврски им пристапувам со длабоко уверување во работата што ја работам и посветеност кон демократските процеси и вредности.
Јас сум целосно свесен за предизвиците што може да се појават на патот и подготвен сум да се соочам директно со нив. Мојот фокус останува одржување на интегритетот на институцијата и дека преземените активности се во најдобар интерес на нашите граѓани и нашата држава.
Ако има очекувања да отстапам од овие основни вредности, тие што тоа го очекуваат, морам да им кажам дека ќе бидат разочарани. Јас стојам цврсто во мојата решителност да ги задржам високите стандарди што нашите граѓани ги очекуваат и заслужуваат од јавните службеници.
ИМА ЛИ НАРУШЕН СЕКУЛАРИЗАМ?
ФОКУС: Освен случајот со скопскиот аеродром, во интерпелацијата, условно кажано, ви се замерува и за нарушување на секуларноста поради молитвата за жртвите од Сребреница. Според Вас, дали во тој случај имаше верски обред во државна институција, што, ако е така, се коси со Уставот?
ГАШИ: Мојата политичка мисија отсекогаш била да покажам дека оваа земја може да ја водат професионални, компетентни, квалификувани и добро образовани поединци.
За време на моите три месеци на функцијата, направив значајни чекори за воспоставување и функционализација на парламентарна инфраструктура на Собранието, и тоа го направивме во соработка со сите парламентарни групи и одличната служба која го има Собранието.
Мојот избор за претседател на Собранието беше поддржан од сите коалициски партнери, а мојот професионален интегритет е нешто со што се гордеам, без разлика дали го ценат сите. Проблемот што некои кругови го имаат не е со моите квалификации, туку со фактот дека јас претставувам нов профил на носител на функција во оваа земја.
ФОКУС: Во која смисла тоа го кажувате?
ГАШИ: Како претседател на Собранието врз себе носам минато како правник, уредник, долгогодишен граѓански активист и десетгодишно политичко искуство. Мојот избор беше заснован на заслуги, а не на сомнителни зделки или врски.
За разлика од некои други слични политички експоненти, јас немам членови на семејството на високи државни позиции, кај мене не може да најдете ниту еден случај на злоупотреба на позицијата за лични или семејни придобивки, а моите политички активности се фокусирани на вистински напори, а не на јавни спектакли.
ФОКУС: Може ли да одговорите конкретно дали имаше нарушување на секуларноста со молитвата во Собранието?
ГАШИ: Тврдењето дека е нарушен секуларизмот или дека се вршело верски обред во државна институција е или непознавање на состојбите или намерен обид да се оцрни угледот на Собранието. Овие обвинувања се неосновани и произлегуваат од поширокиот тренд на лажно претставување.
ФОКУС: Исто така, во интерпелацијата ви се забележува и за „повреда на деловнички одредби за нормална работа на пратениците“. Во тој контекст, како „грев“ ви се зема и тоа што не сте констатирале престанок на мандатот на Џафери додека тој беше премиер, а токму Џафери деновиве на собраниска седница ви упати критики дека не сте го почитувале дневниот ред. Како го коментирате тоа?
ГАШИ: Пратеникот Талат Џафери, како и пратениците на Левица, кои доставиле интерпелација, изразуваат забелешки за начинот на кој ги водам собраниските седници. Сепак, морам да нагласам дека моето постапување се раководи строго според Деловникот.
За разлика од минатото, кога моите претходници си земаа за право да носат арбитрарни одлуки по деловнички прашања, во случај кога се појавува колизија во рамките на одредени членови на самиот Деловник, јас укажав јасно дека таквите прашања нема да се решаваат еднострано од претседателот на Собранието.
Наместо тоа, ќе побарам мислење од Комисијата за деловнички прашања за да се осигурам дека нашите практики на Собранието се транспарентни, конзистентни и правични и дека истите се решаваат институционално.
Со тоа ќе покажеме дека функцијата Претседател на Собранието нема да се персонализира и исповетува со одредено лично име, туку со институционален одговор кој останува во наследство на Собранието и ќе стане дел од институционалната меморија на институцијата.
Јас нема да дозволам тоа да остане во рамките на знаењето или, поточно, незнаењето или пак волјата и начинот на толкување на Деловникот на една личност, па макар тоа било и Претседател на Собранието.
ЛЕГАЛНА И ЛЕГИТИМНА КОАЛИЦИЈА
ФОКУС: Вие бевте еден од лидерите на коалицијата ВЛЕН, која стана дел од владата после парламентарните избори. Меѓутоа, ДУИ постојано тврди дека го немате легитимитетот да ги претставувате Албанците и најавија дека ќе изготват платформа за заштита на легитимитетот, што подразбира нормативно уредување на т.н. правило „победник со победник“. Како гледате на тоа?
ГАШИ: Прашањето за легитимноста е тема на разговор веќе извесно време, а се споделуваат различни перспективи, како од домашни аналитичари, така и од нашите меѓународни партнери. Мајскиот договор и неговите импликации беа детално дебатирани.
Како претседател на Собранието, мојот фокус е да осигурам дека сите мислења ќе бидат слушнати и дека продолжуваме да работиме кон инклузивно владеење кое ја одразува волјата на граѓаните.
Иако ги почитувам различните гледишта, важно е да се нагласи дека нашата сегашна коалиција е формирана преку демократски процес, која во себе ги има вградено двете битни компоненти на претставување, легалност и легитимитет, и ние остануваме посветени на почитувањето на принципите на тој процес.
ФОКУС: Премиерот Мицкоски излезе со тврдење дека ДУИ наесен подготвува дестабилизација на државата, со цел да го заштити капиталот стекнат во изминатите 20 години на власт. Имате ли и вие вакви информации? Ако располагате со нив, за каков тип на дестабилизација станува збор?
ГАШИ: Иако вообичаено се воздржувам од вклучување во дневно-политички теми, чувствителноста на ова прашање го налага мојот одговор.
Верувам дека ДУИ во моментов се соочува со значајни предизвици, особено со ризикот да изгуби дел од своето членство и способноста ефикасно да функционира внатре во коалицијата Европски фронт. Знаците на внатрешен раздор се веќе видливи и се чини дека е само прашање на време кога овие поделби ќе се продлабочат.
Неодамнешните јавни закани на одредени лица од Европскиот фронт се повеќе одраз на нивната вознемиреност откако станаа опозиција, а не како субјект кој има потенцијал да ја дестабилизира земјата. Изгледа дека нивните изјави се водени од стравот на губење на влијанието, а не од пресметан потег за предизвикување нестабилност.
Истите, откако ќе завршат со таа реторика, очекувам ќе ја насочат својата енергија кон конструктивно работење во опозиција и фокусирање на внатрепартиски реформи. Од клучно значење е сите политички актери да се однесуваат одговорно, особено имајќи предвид дека сме земја членка на НАТО и дека како таква треба да се однесуваме.
ФОКУС: Претпоставката е дека ДУИ ќе иницира протести со цел да изврши притисок врз ВМРО-ДПМНЕ да ве смени со нив во власта или пак да се обиде да мобилизира што поголема поддршка во пресрет на следните локални избори. Дали овие избори следната година ќе бидат второто полувреме од битката меѓу ДУИ и ВЛЕН и каков резултат очекувате на локалните?
ГАШИ: Улогата на опозицијата е да делува како конструктивен коректор на владините политики, а не да ја дестабилизира државата. Ако ДУИ продолжи по досегашниот пат, тие најверојатно ќе претрпат значителен пораз на следните локални избори. Како ВЛЕН, уверени сме во исходот од претстојните локални избори.
Ситуацијата е сосема јасна: ние за противкандидати го сметаме Фронтот, чија агенда не е фокусирана на подобрување на животот на граѓаните, туку на создавање тензии. Затоа, кога ги имаме во превид очекувањата на граѓаните од нас, верувам дека резултатот е веќе очигледен и лесно предвидлив.
РАЗНОВИДНОСТ НА МИСЛЕЊА
ФОКУС: Засега функционирате како сојуз ВЛЕН, но најавивте дека после локалните избори ќе одлучите дали ќе се трансформирате во единствена политичка партија. Според Вас, дали ВЛЕН треба да стане партија и каде ја гледате перспективата на ВЛЕН, со оглед дека од противничкиот табор ви предвидуваат дека ќе завршите како ДПА, која имаше епизодна улога во владата 2006-2008?
ГАШИ: Не би коментирал каква стратегија ќе следи ВЛЕН. Тоа е прашање кое треба да се упати до лидерите на коалиција. Додека, компарацијата со ДПА од 2006-2008 воопшто не е издржана, затоа што се работи за два сосема различни политички контексти.
Во ВЛЕН гледам многу стабилна политичка структура, која долго време ќе ги претставува Албанците, која ќе биде сервис за сите граѓани без разлика на нивното политичко и етничко потекло и која, со своите кадри кои ќе бидат чесни и професионални, ќе работи на меѓуетничка кохезија на сите заедници во државата.
ФОКУС: Во изминатиов период, често влегувате во вербални конфликти со ЗНАМ, при што некогаш тие делуваат фолклорно, како што беше во случајот со албанското знаме, но некогаш имаат и суштина, како што е, на пример, на темата балансер. Што за вас е спорно при постапувањетото на ЗНАМ и министерот Минчев во врска со овој инструмент? Дали смететате дека процентот на застапеност на етничките заедници во администрацијата треба да се вади од резидентното население или од вкупното попишано население, иако и Државниот завод за статистика, кога го спроведуваше пописот, велеше дека во дијаспората не се врши попис, туку евиденција?
ГАШИ: Како претседател на Собранието, морам да се воздржувам од коментирање на ситуации кога Собранието не е директно вклучено како страна. Политичките партии имаат свои методи и стратегии за комуникација.
Иако е точно дека партиите во иста влада може да имаат различни перспективи за одредени прашања, оваа разновидност на мислења е природен и здрав дел од нашиот демократски процес, се додека дебатата се одвива на прифатливо ниво на комуникацијата помеѓу коалиционите партнери.
Важно е да се почитуваат различните гледишта и дискусиите што произлегуваат од нив, бидејќи тие придонесуваат за целокупното владеење и процесот на донесување одлуки.
ФОКУС: Ако со ЗНАМ имате разлики што ги изразувате јавно, тогаш какви ви се односите со поголемиот партнер ВМРО-ДПМНЕ? Дали и со нив имате одредени разлики, и ако е така – за какви разлики се работи?
ГАШИ: Разликите меѓу политичките партии секогаш остануваат, бидејќи сите тие претставуваат свое гледиште на политиката, но политиката е умешност на можното и се додека сме одлучни да делуваме во заедничко мнозинство и заедничка влада, тие се предмет на дијалог, компромиси и политичка култура.
НЕМА ДРУГ ИЗБОР ОСВЕН ЕУ
ФОКУС: Предизборно говоревте дека новата влада во рок од 6 месеци треба да ги изгласа уставните измени, од што зависи отворањето на преговарачките поглавја со ЕУ. Меѓутоа, сега говорите за продолжување на овој рок, со објаснување дека нема политичка влада во Бугарија. Сепак, таму долго време има политичка криза и прашање е кога ќе се формира стабилна влада, па во таа смисла – кога очекувате пробив на ова поле?
ГАШИ: И покрај различните толкувања на начинот како да се изоди европскиот пат, јас сум сигурен дека, со минимални и безначајни исклучоци, нашата земја е цврсто определена за европска интеграција.
Новата коалиција и новото парламентарно мнозинство се темели токму врз тој столб и нема никакво двоумење околу стратешката ориентација на нашата земја. Затоа јас сум убеден дека ние ќе најдеме сили да го продолжиме тој пат.
Во сите средби што јас ги имам со странски пријатели и сојузници, а и со нивните акредитирани претставници во нашата земја, ја повторувам нашата решителност за европската агенда, нашето залагање на тој пат, како и потребата од помош и од нивна страна за реализација на овој висок стремеж на многу поколенија на нашата земја. Северна Македонија нема друг избор, освен Европската унија.
ФОКУС: И пред изборите и по нив постојано ја обвинувате ДУИ за корупција. Во таа насока, често го споменувате секторот со игри на среќа, случајот Соравија итн., но засега, иако можеби има одредени дејства или предистраги, изостануваат истраги и обвиненија. Што очекувате на тој план и како го оценувате ставот на ВМРО-ДПМНЕ за распуштање на Судскиот совет и Советот на јавни обвинители и одново нивно екипирање од страна на фелата?
ГАШИ: Мора да нагласам дека судството во нашата земја останува еден од нашите најгорливи предизвици. И меѓународните и домашните извештаи постојано ја истакнуваат длабоката криза во нашиот правосуден систем.
Немањето конкретни истраги или обвиненија, и покрај наводите и прелиминарните дејствија, е нешто што долго се провлекува како феномен на неказнивост во нашиот правен систем.
На судството му се потребни сеопфатни реформи за да се осигура дека владеењето на правото се одржува и дека правдата не е само концепт без содржина, туку е реалност за нашите граѓани.
Иако е очигледна потребата од реформи во правосудниот систем, кон процесот мора внимателно да се постапува за да се одржи довербата во истиот, а начинот на кој што треба да се пристапи мислам дека треба да биде тема на една поширока дебата опфатена со сите засегнати страна по ова прашање.
ФОКУС: Ваши кадри веќе влегоа во институциите, па каква состојба затекнаа и колку очекувате дека ќе трае т.н. процес на департизација, за чие спроведување баравте доверба од граѓаните?
ГАШИ: Департизацијата е процес и заложба кон која треба да се осврнеме сите, не само како политички чинители, туку и како поширока јавност. Ние знаеме кој бил на власт во последните две децении и состојбата е веќе позната, но сепак се надевам дека е крајно време државата да покаже волја да започнеме поинаков пат на департизација на администрацијата.
Покрај другото, тоа го налагаат и европските принципи и вредности. Јас искрено се обидувам да давам пример дека сите во законодавниот дом се еднакви и сите може да придонесат за нашиот заеднички успех. Мислам дека тоа е лесно да се примети и да послужи како добар пример и за другите државни институции.
ТРЕБА ДА СЕ ЗАПРАШАМЕ ДАЛИ ВРЕДЕШЕ СПАСОТ НА ВЛАДАТА НА СДСМ И ДУИ
ФОКУС: Од денешна дистанца, дали можеби сметате дека згрешивте што ја спасивте или поточно одржавте во живот владата на СДСМ и ДУИ после последните локални избори?
ГАШИ: Ако судиме според имињата на политичките партии кои добиле од тоа, можеби треба да се запрашаме дали вредеше да се направи сето тоа, но ние и тогаш, како и сега, се водевме од интересот на граѓаните и европската перспектива. Поддршката која дојде на изборите на 8-ми мај зборува дека граѓаните го вреднувале и тој момент.
ДА НЕ СТРАВУВАМЕ ОД ИДЕИ ВО ФУНКЦИЈА НА РАЗВОЈ НА НАУКАТА
ФОКУС: Јавно ја отворивте темата што произлегува од вашата изборна програма за албанска академија на науките и уметностите. Очекувате ли ваква институција да се формира или пак можеби МАНУ да се реформира?
ГАШИ: Тоа е прашање кое сигурно ќе се дискутира меѓу владините партнери, а јас како претседател на Собранието сум и ќе бидам во служба на секоја позитивна и конструктивна иницијатива. Начелно сметам дека не треба да стравуваме од идеи кои се во функција на развојот на науката, бидејќи од тоа сите во државата добиваат, а каков ќе биде исходот на таа иницијатива, не можам да прејудицирам.