Текстот е објавен на 25 јули 2024 година во неделникот „Фокус“, во бројот 1.503.
Имаме се, но не луѓе кои ќе излезат на терен и ќе гаснат пожари, вели директорот на Центарот за управување со кризи Стојанче Ангелов. Во интервју објавено во неделникот „Фокус“ пред една недела, тој посочува дека цел систем што учествува во гаснењето на пожарите треба да биде комплетно реорганизиран или трансформиран, така што ќе се формира една мултифункционална единица за заштита и спасување на цела територија. Според него, скоро сите шумски пожари се предизвикани од човек, со тоа што најголем дел се ненамерно предизвикани од запалени стрништа и пасишта од страна на земјоделци и сточари, додека помал дел се директно предизвикани од пиромани и криминалци.
Разговарал: Влатко СТОЈАНОВСКИ
ФОКУС: Каде моментално има активни пожари и на кое ниво на развиеност и проширеност се тие?
АНГЕЛОВ: Во последните денови во просек имаме по триесетина пожари на отворено и шумски пожари. Кога зборувам за пожари на отворено зборувам за пожари кои се одвиваат и во тревни површини, каде има само грмушки, но нема шума.
Сепак, секој пожар на отворено е потенцијален ризик да стане шумски пожар, бидејќи огнот може да влезе во најблиската шума. Тоа ни се случува секојдневно. Многу малку пожари започнуваат директно во шума, иако имаме и такви примери.
На 40-тина пожари во просек, ризични, со потенцијал да се развијат во сериозни шумски пожари, еден добар дел од нив, или грубо половина, ги гасиме во прва фаза, поточно ги гасат храбрите локални пожарникари. Колку порано пожарот се изгасне, толку помалку ресурси треба и помала ќе биде штетата.
Во последните дена, најсериозен пожар кој ни задаваше најголеми главоболки е на планината Серта. Тој започна во близина на воениот полигон Пепелиште, но не е предизвикан од страна на армијата, како што се проширија шпекулации.
ФОКУС: Како тогаш, според Вас, е предизвикан?
АНГЕЛОВ: Од она што можев да го видам од хеликоптер, предизвикан е од едно стрниште во близина. Војската во близина имала тренинг, се обиделе да го изгаснат, но не успеале, зашто тревата е толку многу сува, и дува едно ветре со таква брзина, што ве тера да трчате да го стигнете.
Потоа, кога ќе влезе во грмушките, во трњата, во смреките, оние смреки високи по еден метар… Тие развиваат висока температура и не може да пријдете до нив, испушта вознемирувачки црн чад и пожарот после се шири во поголем фронт, обично во насока како дува ветрот, и лево и десно.
Овој пожар се разви во неколку краци, а потоа префрли и од задната страна на Серта, зборувам за неготинската страна. Инаку, оваа планина е конечка планина, која започнува кај Штип, веднаш до полицискиот и армискиот полигон или стрелиште Пенуш, и продолжува се до пред Струмица, после Радовиш.
Се работи за долга планина од 30 километри, но ниска планина. Има и други пожари, но овој зафати поголема површина. Од почетниот пожар се развија краци кои потоа ги третираме како независни пожари, бидејќи се одвоија од главнината.
Забележавме една појава која првпат ја забележавме на еден пожар над Матка. Значи, гори кореновиот систем. Огнот оди под земја, односно тлејат корењата. Тие не се длабоки, но пожарот се движи по корењата и избива на здраво место и го пали растението.
Затоа имаме такви огнени точки. Ние знаеме дека сме го изгаснале, нема никакво горење однадвор. Но, после неколку часа, неколку метри подоле избива нов пожар, кој брзо се шири ако дува ветер. Многу се комплесни овие пожари.
БЕЗБЕДНОСТ НА ГРАЃАНИТЕ
ФОКУС: Дали пожарот на Серта или било кој пожар стави во опасност населени места, индустриски капацитети и сл.?
АНГЕЛОВ: Секој пожар претставува потенцијална опасност за населени места, индустриски капацитети и други значајни капацитети, како што е објектот Криволак.
Но, нашиот фокус е ставен на нашата максима по која станав познат во јавноста, а за која бев исмеван на почеток, но сега многу малку се потсмеваат со неа… Тоа е „сејфти фрст“, или безбедноста на граѓаните на прво место.
Нашиот фокус при овие големи пожари е да ги обезбедиме населените места. Многу често во тоа ни помага и локалното население кое е високо мотивирано да си го брани својот имот. Проблемот е во тоа што кога слушате дека гори во некое село, како на пример сега Калањево, кое е се само не село.
Во селото нема ниеден селанец. Тоа порано било село, но денес е викенд-населба. Старите куќи се поправени, направени се и нови, кои граѓаните ги користат како викендици.
Но, кога тие правеле викендици, ги правеле во шумата, за да им биде поубаво, поромантично, за да имаат поголема сенка. Она што им дава убавина на тие куќи кога е мирно е тоа што ги прави ранливи кога има пожар.
ФОКУС: Колку близу до селото дојде огнот?
АНГЕЛОВ: Се крева непотребна паника. Во медиумите можам да прочитам, па дури и градоначалникот на Неготино рече дека селото Калањево е загрозено. Секој ден одам на терен и далеку од загрозено било.
Апелирам до сите оние кои имаат куќи или викендици во вакви напуштени села да се погрижат за своите дворови. Да имаат мек појас кој не е тревнат. Значи, гол појас од барем 2 метри ако има само трева. Но, ако има дрва појасот треба да е онолку широк колку што е дрвото од надворешната ивица, за ако се запали и падне да не го префрли појасот.
И минатата и оваа година го гледам истиот проблем – тревата или вегетацијата од дивината влегуваат до влезната врата на куќата. Тоа е убаво кога нема оган, но ризично е кога има оган. Граѓаните треба да знаат дека пожарите се наша реалност и не може да ги спречиме, туку треба да се навикнеме на нив, без разлика на причините.
ФОКУС: Како граѓаните треба да го направат овој појас?
АНГЕЛОВ: За тоа е доволно е еден мотокултиватор или некој може да го направи со обична мотика или копач. Добро е за здравје, едно ладно пиво, копачот, мотиката и ќе направи појас за еден ден. Не зборуваме за научна фантастика или вселенска технологија, туку за копач, лопата, мотофултиватор или евентуално трактор.
Тоа е мала инвестиција и секој што сака викендица во напуштени села ќе ја заштити куќата од пожар. Ние како држава ги гасиме пожарите, но има илјадници вакви куќи. Кога селото Калањево било живо и во него живееле луѓе, тие имале стока која ја пасела тревата и немало толку трева и трње.
Вакви села имаме насекаде. Особено има села од разбиен тип, како селото Бељаковце, Кумановско. Тоа е голем простор, каде на секој рид има по 2-3 куќи. Како ние да ги браниме тие куќи, знаете какви ресурси ни требаат за тоа? Најдобро е луѓето да си изораат околу нивните куќи, бидејќи и следните години ќе имаме пожари, глобалното затоплување си го прави своето.
ТРАНСФОРМАЦИЈА НА СИСТЕМОТ
ФОКУС: Со какви човечки, технички и други ресурси се справуваме против пожарите?
АНГЕЛОВ: Има еден голем проблем, ресурсите не се добро распоредени стратешки и тактички. Системот со управување со кризи и цел систем што учествува во гасењето на пожарите, треба да биде комплетно реорганизиран или трансформиран.
Нам ни е потребна транформација на системот и зајакнување на ресурсите. Но, и кога овие ресурси би биле распоредени правилно, би имале посилен ефект во борбата против огнената стихија.
Во овој момент, имаме летала и, од за мене неразбирливи причини, претходната влада повеќе од половина година не му дозволуваше на директорот на Дирекција за заштита и справување ангажман на двајца пензионирани пилоти.
Од тие причини, Агенцијата за цивилно воздухопловство и забрани летање на ДЗС, бидејќи имаа само 1 пилот, а по закон мораа да имаат 3 пилоти за ефективна дозвола за летање.
Вториот проблем е зошто оваа институција, знаејќи дека двајцата пилоти што заминуваат во пензија, не обучила нови? Овде ќе се најдат изговори, но тоа се само изговори. Во сериозна ситуација, кога директорот на институцијата беше од ДУИ, исто како и министерот за финансии и еден моќен вицепремиер, тоа е недозволиво објаснување.
ФОКУС: Тука имаме еден парадокс. Со години се сервисираа авионите, и кога тие конечно станаа оперативни, снема пилоти.
АНГЕЛОВ: Треба да се размислува за иднината. Очекувам и верувам дека оваа нова влада предводена од ВМРО-ДПМНЕ и Христијан Мицкоски ќе се погрижи за овој систем. За жал, владата има тежок старт во однос на кризниот менаџмент и пожарите.
Директорот на ДЗС побарал ангажман на пензионираните пилоти половина година откако заминаа во пензија. Половина година владата на СДСМ и ДУИ не дозволи ангажман на двајцата пилоти. Јас и најавив на новата влада и во првите 2 недели го надминав. Замислете, дали на прва седница на влада тие треба да зборуваат за пилоти на ДЗС?
ФОКУС: Сепак, ова е ад хок решение. Се размислува ли за трајно решение?
АНГЕЛОВ: Во моментов, тоа е единствено решение. Владата донесе одлука и овие пилоти се веќе ангажирани. Тие условуваа со повисока плата, бараа околу 4 илјади евра, и јас сметам дека можеби начинот не е добар, но нивното барање е оправдано.
Ние треба да размислиме за платите на другите пилоти и летачкиот персонал. Кога зборуваме за пилоти, тој не може да лета без соодветен лертачки персонал. Платите се ниски за луѓе од таков калибар. Ни побегнаа еден куп полициски пилоти на хеликоптери поради ниски плати и други состојби.
За време на владата на СДСМ буквално е уништен центарот за обука на пилоти. Ако тој функционираше ние цело време ќе создававме пилоти.
ФОКУС: На кој начин е уништен овој овој центар?
АНГЕЛОВ: Тоа прашање ќе го упатите до претходната министерка за одбрана Радмила Шекеринска и претходните премиери. Знам дека центарот не работи, не креира нови пилоти.
ПРЕПИШАН МОДЕЛ ЗА РЕФОРМА
ФОКУС: Владата и новата претседателка Сиљаноска-Давкова најавуваат ревизија системот за управување со кризи и заштита. Но, после големите пожари пред неколку години, и претходната влада најави и отпочна еден процес на реформа. Што се случи на тој план, бидејќи Вие бевте директор тогаш, директор сте и сега?
АНГЕЛОВ: После големите пожари во 2021 година, зборував со поранешниот премиер Зоран Заев и укажав на слабостите на системот. Јас сум поранешен оперативен полициски старешина, кој одел на терен и војувал. И знам која е разликата меѓу нешто што е напишано на хартија и суровата реалност. Нашиот народ рекол – не е ист домашниот и чаршискиот есап.
Премиерот Заев беше свесен за ова ми даде целосно одврзани раце да направам комплетна реформа на системот. На оваа тема зборував и со тогашниот претседател Стево Пендаровски, кој потекнува од полицијата. Беше свесен за сите слабости и се согласни дека е потребна итна реформа на системот.
Се одржа седница на Советот за безбедност, каде присуствувавме јас и директорот на ДЗС Беким Максути. Заклучокот на Советот беше да и препорача на Владата итно да формира работна група која ќе понуди нова концепција за кризниот менаџмент.
ФОКУС: Што се случи потоа?
АНГЕЛОВ: Владата тоа го направи. На седница донесе одлука да се формира работна група која ќе ја предводам јас како директор на Центар за управување со кризи.
Јас не знаев дека тогашната министерката за одбрана Шекеринска не била во државата. Кога таа се врати, ја променија одлуката и одлучија јас и Максути да понудиме концепција. Јас сам прифаќам да понудам концепција, но со директор на друга институција не можам тоа да го направам.
Откако сфатив дека идејата е елиминирана, се откажав од реформите. Цело време лобирав, но не можам сам тоа да го направам, немам доволно капацитет.
Во меѓувреме, беше ангажиран професорот Марјан Ѓуровски, кој се покажа како „голем експерт“ и за кризен менаџмент и за безбедност. И тој почна да прави реформи, јас бев многу револтиран и имав многу јавни реакции.
Како директор на ЦУК зборував дека Ѓуровски најблизу бил до оган ако евентуално правел скара. Како таков човек ќе ни понуди реформи? Запнал да го презеде хрватскиот модел, кој можеби е добар во Хрватска, но не кај нас.
ФОКУС: Што ви беше спорно во овој модел?
АНГЕЛОВ: Во Хрватска, кризниот менаџмент е сместен во Министерството за одбрана и само таму е така, и еден мал дел во Албанија. Во сите европски држави или е независен или е дел од полицијата.
Но, не е проблем каде ќе биде сместен кризниот менаџмент, туку како ќе биде организиран внатре. Неговата (на Ѓуровски) замисла беше препишана од некаде. Може да препишете закони и од САД и Јапонија, но нема да функционира, ова е Македонија.
Затоа бев револтиран и ова потоа и го кажував и на министерката Славјанка Петровска. Овој концепт не се реализираше зашто тоа е невозможно. Ни го цртаа со креди на табли. Многу реагирав и ова е другата причина, покрај онаа за бранителите, поради која ја напуштив таа коалиција.
Не барав да го водам кризниот менаџмент, тоа од мене го побара премиерот. Јас не се жалам од Заев, сум имал од него 100 отсто одврзани раце во делот на раководење со ЦУК.
ФОКУС: Ако Ве сфаќам добро, Шекеринска ли била главниот проблем?
АНГЕЛОВ: Видете, нејзините аргументи можеби биле оправдани, на крај гласачите на избори пресудија кој е во право. Во едно мое интервју кажав дека граѓаните на избори ќе кажат кој е во право и тоа се случи.
Владата на СДСМ ми даде одврзани раце во делот со ЦУК и во кризниот менаџмент онаков каков што е, јас ги носев одлуките, моја беше одговорноста, но не ми дозволија да направам реформи.
РЕАЛНА ЕДИНИЦА ЗА ЗАШТИТА
ФОКУС: Каква реформа всушност сакавте да спроведете?
АНГЕЛОВ: Ми беше скратена можноста од 2 расипани коли да направам една саглам здрава кола. Тоа сум го презентирал кај претходните премиери, наидов на поддршка и кај Димитар Ковачевски за дел од реформите.
Значи, функциите на Центарот за управување со кризи и Дирекцијата за заштита и спасување да се спојат во една нова институција. Јас сум против на механичко спојување на 2 недоволно функционални институции и создавање на нова уште потромава институција.
Правиме нова структура, нова пирамида, од директор до чувар на портирница. И луѓето кои сакаат да работат во новата институција ги преземаме, зашто јас во ЦУК имам еден куп луѓе кои не работат безмалку ништо.
ФОКУС: Зошто сте го дозволиле тоа?
АНГЕЛОВ: Тоа не е добро, но не можев да го решам. Ако ми беа дадени одврзани раце, ќе направев нова институција од двете постоечки. Ако јас ја предводев, иако не е важно кој ќе ја предводи, ќе направевме една жива институција, каде ќе предвидевме живи работни места.
На пример, ЦУК во Кичево има 17 вработени, а мене ми требаат двајца. Ни ги дадоа рамковните вработени и такви имам на повеќе места. Ни го оптоваруваат буџетот, немаме потреба од толку вработени.
Според мене, ако функциите на двете институции се интегрираат во нова гарантирам дека со сегашниот број на вработени на ЦУК и ДЗС заедно, па и со 100 луѓе помалку, односно со 500 луѓе би биле повеќекратно функционални.
Ни треба една реална единица за заштита, претрага и спасување. Имаме се, но не луѓе кои ќе излезат на терен и ќе гаснат, кои ќе отидат во планина да спасат човек.
Ни треба една централна единица која ќе дејствува на територија на цела држава. И бев внимателен каде ја пласирам оваа идеја, зашто овој „стручњаков“ ќе ми ја украдеше и ќе ја напишеше како негова. Имавме класичен препишувач на закони.
Јас да ви ја прочитам систематизацијата на ДЗС ќе паднете во несвест. Има тим за брза реакција за разни работи. Тимот за брза реакција на ДЗС за спасување од планина е должен да се собере во рок од 3 часа на местото каде дејствува.
Ако некој се повреди на Шар Планина, тие треба да се соберат во рок до 3 часа во Тетово, па да одат на местото. Здрав човек ќе умре за 3,4,5 часа, а не повреден.
Ние треба да направиме една мултифункционална единица, јас сакам да ја наречам специјална единица за заштита и спасување на цела територија.
Таа единица ќе гаси пожари, ако некој настрада во планина ќе го спасуваат на планина, ако некој се удави ќе го бараат телото, ако има земјотрес ќе ги бараат затрупаните луѓе…
ФОКУС: Моментално, кога има шумски пожар, кој се има надлежност да интервенира?
АНГЕЛОВ: Ако пожарот е на територија на општина, а не е во шума, надлежна е противпожарната единица на Градот. Ако е во шума, надлежни се Национални шуми. А, ако е во приватна шума првиот одговор треба да го даде сопственикот.
ЕДНА ГОЛЕМА ИЗМАМА
ФОКУС: Во Серта на пример, како најголемо жариште, кој делуваше?
АНГЕЛОВ: Сите! Прво дејствуваат национални шуми, втори локалната противпожарна заштита. Ако тие не се доволни, помагаат луѓе вработени во јавните комунални претпријатија.
Ако гори планината од штипска страна, одат Национални шуми. Веднаш доаѓаат пожарникарите. Градоначалникот ги праќа вработените во јавните комунални претпријатија. Тие имаат цистерна за вода и ќе отидат со неа. Онаа цистерна со која пиеме вода кога нема вода сега истура со срево на пожарот таму каде што може.
Потоа, ќе пуштат вработени во Општина, оние што се поздрави. Ако тие не се доволни ќе бараат помош од граѓаните, со јавен апел. Ако и тие ресурси не се доволни, ги бараат националните ресурси, а тоа се пожарникарите на Дирекцијата за заштита и спасување, кои во суштина се една голема измама, функционално ако гледаме.
ФОКУС: Како мислите?
АНГЕЛОВ: Формално, Дирекцијата има ангажирано неколку доброволни противпожарни друштва и гасначите од ДЗС всушност се членови на довроволни противпожарни друштва, само се ангажираат преку ДЗС. Но кај луѓето се создава впечаток дека има национални сили во ДЗС. Тие се довроволни друштва и тие може да ги ангажира и градоначалникот.
Наредниот степен, кога ќе се исцрпат ресурсите на ДЗС, мора да прогласиме кризна состојба за да користиме ресурси на армијата и полицијата. Но, претходно може да ги користиме хелокоптерите на МВР, со која имаме меморандум за соработка. Хелокоптерите на МВР и авионите на ДЗС се користат и вон кризна состојба.
Ние имаме 3 ертрактори, но вообичаено функционални се 2. Имаме и 2 полициски хелокоптери, еден голем М17 и многу корисен, влегува во оган и погодува во центар. Другиот е бел, влегува насекаде но носи помалку вода.
ФОКУС: Дали ова ни е доволно?
АНГЕЛОВ: Не. Ние мора да се соочиме со суровата реалност, глобалното затоплување ќе продуцира се повеќе пожари. При кризна состојба, може да употребиме и други ресурси на полицијата и армијата, не само хелокоптери.
Кога започна пожарот на Серта, немаше потреба од кризна состојба. Проблем не беа ресурсите, туку непристапноста на теренот, луѓето не можеа да дојдат до пожарот. Но, кога површината стана голема и кога се појавија уште неколку нови пожари, зборував со премиерот Мицкоски.
Тој беше во САД и му кажав дека моја проценка е да ја разгледам проценката за кризна состојба. Ми рече да постапам како што е редот. Веднаш ја свикав групата за процена, направивме итен состанок онлајн и едногласно заклучивме Управувачкиот комитет да и предложи на Владата прогласување на кризна состојба.
Сега ќе кажам нешто, може ќе ми се лутат… Да беше претходната влада, ова ќе одземеше ден-два. Оваа влада се покажа пооперативна. Во рок од неколку часа, и покрај различната временска зона, Владата чии водечки министри беа во САД, одржаа онлајн седница на влада и прогласија кризна состојба.
Рано наутро одржавме седница на главен штаб и почнавме да бараме помош од надвор билатерално, додека не се воспостави европскиот механизам за цивилна заштита. Рано наутро, врховниот командант и претседател Гордана Силјановска Давкова ја потпиша одлуката за ангажман на армијата. Не се фер политичките обвинувања на опозицијата дека се чекало…
ФОКУС: Знаете како е, секогаш опозицијата напаѓала, исто било и во поинакви улоги.
АНГЕЛОВ: Да, само разликата е што порано порано ВМРО-ДПМНЕ ме напаѓаа, а сега ме напаѓа СДСМ, кои до вчера ме фалеа. Тоа е малку непријатно, но ќе преживеам. Да не ме изгоре оган некаде, овие политички обвинувања ќе ги издржам.
ЦЕЛ БАЛКАН ГОРИ
ФОКУС: Кои држави ни дадоа помош и за каква помош се работи?
АНГЕЛОВ: Ова е важен момент. Прогласувањето на кризна состојба ни ги отвори другите механизми. Веднаш ангажиравме војска и полиција, и тоа специјални единици. И ги ангажиравме двата армиски хелокоптери. Тоа ни овозможи и барање за помош од странство.
Веќе наредниот ден овде беа 2 турски ертрактори и еден голем хеликоптер. Потоа дојдоа 2 словенечки хекиокоптери, еден црногорски, потоа дојде и српскиот голем хелокоптер т.н. „црвен ѕвер“ со ведро од 5 тона, па дојде авионот „спартан“ од Романија со поддршка на вториот авион „Херкул“, којшто му е логистика и фрла водни бомби од 5 тона, и хрватскиот канадер.
Имавме неверојатна меѓународна помош.
ФОКУС: Зошто овие држави ги повлекоа леталата?
АНГЕЛОВ: Се појавија пожари и во нивните држави, цел Балкан гори, секој си гледа во сопствениот двор. Но, црногорскиот хелокоптер е овде. Летањето над загадени подрачја ги оштетува филтрите и мора да ги менуваат.
Многу комплицирано, но и многу храбро е да се лета над пожар. Има 10-метарска сајла од која виси ведро кое се мафта и ја нарушува стабилноста на леталото, и се бара многу концентрација и фокус. Затоа летаат извесно време и потоа мора да одморат. Ние нашите пилоти ги исцрпуваме. Алал нека им се тие 4.000 евра.
ФОКУС: Кои се причините за пожарите, дали тие се подметнати?
АНГЕЛОВ: Безмалку сите се предизвикани од човек, имаме потврда за 2 дека се предизвикани од гром. Пожар да настане од шише фрлено во природа кое делувало како лупа постои, но шансите се мали. Сите се настанати од човек и најголемиот дел ненамерно.
Ги палат стрништата и пасиштата. Ќе повторам пак – порано имало многу овци и крави, кои ја паселе тревата. Кога го жнееле житото, ја собирале сламата и ја користеле за храна за стоката, а сега не им треба на земјоделците. И најлесен начин да се ослободат од неа да ја запалат.
Но, при палењето, зборувам за големи површини, пожарот излегува од контрола. Имаме случаи кога земјоделците вишокот треба го палат на меѓите и огнот излегува надвор. Другиот проблем се сточарите…
Кога имало повеќе стока, имало помалку трња, стоката ги брстела. Има и многу смреки, ниски се ама се шират и кон пасишта. Сточарите ги палат за да имаат повеќе пасишта. Плус, веруваат дека откако ќе го запалат пасиштето ќе изникне нова и свежа трева и делумно се во право.
ФОКУС: Во случајов се работи за намерно палење, но не за намерно предизвикување на шумски пожари. Има ли луѓе кои намерно предизивкуваат пожари и зошто?
АНГЕЛОВ: Има, дел се со патолошки, дел со криминални мотиви. Ги горат дрвата и потоа ги сечат за поефтина шума и затоа треба да разгледаме законска измена за да не може да се продаваат изгорени дрва.
Патолошките мотиви се пиромани кои уживаат да гледаат. Имаме и осветнички мотиви, кога некој намерно пали за да го оштети комшијата со кој не се договориле за меѓата.
Но, веќе имаме две кривични пријави. МВР ги засилува активностите, мора да работиме на превентивни дејства. Зборував со министерот Панче Тошковки, треба да имаме повеќе луѓе на терен. Самото присуство на луѓе ги обезхрабрува потпалувачите.
ИМА ЕКОЛОШКА ШТЕТА, НО НЕ „ЕКОЛОШКА БОМБА“
ФОКУС: Дали пред очи ни се случува „еколошка бомба“?
АНГЕЛОВ: Ова не е еколошба бомба. Пожарите зафатија голема површина, но горат пред се трева и трња. Жалам дека еколошката штета е голема, таа вегетација е дом на многу птици, инсекти, влекачи итн. Но, со првиот дожд ќе изникне нова трева, а со вториот ќе пораснат нови грмушки. Во помал дел гореше квалитетна шума.