Текстот е објавен на 18 мај 2012 година во неделникот „Фокус“ во бројот 881
Кога државните институции набавуваат возила, тендерите се така скроени што квалификациите може да ги поминат само два или три увозници на автомобили, кои по некоја случајност се едни исти компании, односно пријатели на портокаловата жед за брзини!
Пишувал
Владо АПОСТОЛОВ
Никола Груевски не е целосно во право кога вели дека за секој роденден на ВМРО-ДПМНЕ, Господ ја дарува со по уште една изборна победа. Греши, оти врската меѓу лидерот на власта и Севишниот, сепак, е подлабока. Имено, секогаш кога Груевски решава за народните пари, дали од местото на министер или на прајминистер, Бог го дарува со нагон да купува автомобили.
Така беше пред дванаесетина години кога министерот со пица-мајсторски склоности ја бранеше набавката на „крајслерите” за кои денес МВР по малку срамежливо кажува, дека не само што се дотраени, ами и тие што се „читави“ пустите трошеле троа повеќе.
Така е и денес, кога истото Мевере ќе се подновува со 150 возила преку уште еден од низата гранде тендери. Ако може да им се верува на весниците, кои пред цела декада не беа дел од „фамилијарниот” печат, токму Груевски и Доста Димовска набавката на американските автомобили ја бранеле пред Собранието како неопходна и добра за интересите на Македонија, ама излезе оти не било баш така!
ЕМ ТЕНДЕРОТ ЛЕГАЛЕН, ЕМ ПОБЕДНИКОТ ПОЗНАТ НА ПРЕРОДБАТА
Приказната околу набавката на американските „ламји за гориво” на времето доби и лукративни димензии, ама со оглед дека во неа се спомнува уште едно име на починат политичар, тоа на трагично загинатиот претседател Борис Трајковски, за тоа нема многу да пишуваме.
Само кратко ќе потсетиме дека во тогашната расправа се мавташе со аргументи дека еден „крајслер” чини колку два „мерцедеса” и оти трошел дури колку пар „мечиња”, од 15 до 21 литар бензин на 100 километри. Оттогаш поминаа дузина години и одамна е исушен потписот на кредитот со кој се купија околу 300 „крајслери” и затоа попаметно е да се занимаваме со потписите кои можеби се ветени, ама сѐ уште не се ставени на хартија (за волја на вистината, и денес сме љубители на кредити).
Луѓето кои пред „Фокус” се именуваат како добронамерни и во исто време упатени, предупредуваат оти некои работи не штимаат околу набавката на возила за владините институции. Велат, со тендерите сѐ изгледа добро додека не се дојде до деталниот технички опис, односно, до карактеристиките што би требало да ги красат автомобилите што се таксаат со народни пари.
– Ако сте познавач на возилата, чи тате и почнувате да се чудите од деталниот опис на карактеристиките или од опремата што треба да ја поседуваат автомобилите, а кои не се од суштинско значење – велат познавачите. Поинаку кажано, тенденциозната и детална тендерска спецификација ѝ отвора палета можности на Комисијата која решава лесно да ги дисквалификува сите оние увозници кои не ги исполнуваат барањата што се наведени во документите.
Претпоставката е дека има неколку импортери на возила коишто им се омилени на властите и тие по некоја (не)случајност речиси редовно ги исполнуваат критериумите што се бараат во тендерите, а, ако по некое чудо се случи друг дилер да има возило кое одговара на деталната спецификација, тој однапред знае дека влегуваат во битка што ќе ја изгуби.
– На ваков начин „легално” се трошат народните пари и притоа некои поединци остваруваат личен интерес, поради тоа што возилата, кои во случајов однапред се знае кои се, обично доаѓаат од оној поскапиот спектар на понудата – велат упатените, доволно подисплашени за да говорат јавно.
Кај тендерите, каде скапите возила треба да „поминат” без проблем, секогаш најмногу поени носи ниската цена, но обично се бодуваат и категориите како квалитет, кадровска екипираност или бројот на сервисите. Нашите извори велат дека една од манипулациите се прави и со бројот на сервиси, бидејќи се случувало тендерската комисија за „благонадежните” увозници да ги калкулира сервисите што ги услужуваат сите брендови на импортерот, додека за останатите увозници се броеле само сервисите за дотичната марка на автомобилот што се купува.
Исто така, практиката предвидувала, покрај „солените” возила да се набавува и уште по некое количе кое ќе го испорача трета или четврта компанија, сѐ со цел да не се добие впечаток оти едни исти увозници ја задоволуваат портокаловата жед за брзини, а вистинска трагедија било сознанието дека и фирмите „замачкувачи на очи” биле добро одбрани спаринг-партнери!
За можната манипулација со деталите во тендерските документи предупредува и Центарот за граѓански комуникации, кој ги анализира јавните набавки. Тој во еден од своите прирачници пишува дека државните институции и компании не смеат да дефинираат многу детални технички спецификации во кои упатуваат на конкретен производ, изведба, процес или трговска марка, оти со тоа може да се фаворизираат одредени, а да се елиминираат други компании или производи!
КОГА РЕШАВААТ МИЛИМЕТРИТЕ И БРОЈОТ НА ЗВУЧНИЦИ
Вака чуден пример на тендер е набавката на 36 возила што ја спроведува државната фирма за пренос на струја МЕПСО, чија тендерска документација од декември 2011 година, по игра на случајот, ја поседуваме. Во документите може да се види дека оваа компанија меѓу другите автомобили бара лимузина, која не смее да биде пократка од 4,9, ниту, пак, подолга од 5 метри, додека осовината не смее да ѝ биде потесна од 2,9, но не и поширока од 2,95 метри (разлика од „цели” 5 сантиметри ).
Згора на сѐ, истото „ауто” мора да се пофали со багажен простор од најмалку 530 литри, да не троши повеќе од 6 литри гориво на 100 километри, да не испушта повеќе од 160 грама на километар јаглерод диоксид и да има погон на сите четири тркала. Но, забавата не завршува тука. Некои од возилата што ги набавува МЕП СО треба да имаат кожен волан, радио со цеде и – ни помалку, ни повеќе – осум звучници, додека кај друг автомобил не е битен бројот на звучниците, ами пресудно е возилото, покрај стандардната аудиоопрема, да поседува и МП3-плеер. Потоа МЕПСО набавува и такво „ауто”, кое покрај кожата на воланот, мора да има крзно и на менувачот!
Последен тендер, кој, исто така, одговара на описот на чудни јавни набавки, според нашите информации, може да се класифицира и тој со кој владата ќе купува 30 возила. Набавката е поделена на два лота, од кои во првиот се купуваат 23 автомобили со слични карактеристики, додека во вториот само седум превозни средства. Доверливи извори брифираат дека на отворањето на понудите пред околу две недели биле присутни само три компании, од кои една конкурирала за двата вида возила, додека останатите две имале понуди само за по една група автомобили. Вредно е да се спомне дека во Македонија има триесетина брендови на возила, од кои само три учествувале во наддавањето за владините возила, но упатените коментираат дека „не значи оти другите не се заинтересирани да продаваат”.
Напротив, во време кога увозниците месечно продаваат само по 10 или 20 патнички возила по бренд, тоа значи дека само три импортери имаат автомобил кој одговара на бараната техничка спецификација во тендерот. Останатите фирми, иако имаат автомобили кои генерално одговараат на потребите на владата, сепак не можат да задоволат некој детаљ или барање, кое и за малку, ги вади надвор од играта.
Така, според информациите со кои располагаме за првиот дел од владината набавка, се бара автомобилите да имаат погон на сите тркала, а во исто време да не бидат пократки од 4,55 ниту подолги од 4,8 метри, и притоа да не трошат повеќе од 6 литри гориво на 100 километри. Како што очекувавте, и тука до милилитар е прецизирана големината на багажникот, кој не би требало да зафаќа повеќе од 470 литри, додека волуменот на моторот мора да се движи во строго одредени граници!
Слична е приказната и за вториот дел од набавката, каде, исто така, се оди до детали. Таму автомобилот мора да има минимум 4,85 метри должина и меѓуоскино растојание од, внимавајте – најмалку 2,71 метри, додека багажникот
не смее да биде поголем од 550 литри!!! Оние кои целиот работен век го поминале во бизнисот со автомобили велат дека на ваквите тендери има манипулација и со задолжителната опрема која треба да ги краси возилата, односно, често во спецификацијата се спомнуваат ознаки кои се вообичаени за одреден бренд, иако истата опрема ја има и кај останатите импортери, но под друго име!
Како пример за ваква неправда се спомнува тендерот и на МВР, во кој се бара возилото да има дизел мотор со ознака „ТДИ комон реил”, иако истите карактеристики ги имаат и погоните кои се означуваат со „ЦДи” или „ХДи”!!! Поради сево ова, постојано не убива , големата неизвесност, пред прашањето – кои увозници повторно ќе омрсат мустаќ!!!
БИЗНИСОТ Е УНИШТЕН
Со целиот ризик, Влатко Ѓорчев на партиски прес да нѐ прогласи за заштитници на големите автоувозници, односно за перјаници на крупниот капитал и да ни лупне пријава за лустрација како олигарси – ќе спомнеме бројки кои се спомнуваат во овој бизнис и кои никако не се наклонети на по веќето увозници. Според официјалните податоци од Царината, во Македонија годишно влегувале по околу 5.000 половни коли, цифра која неколкукратно се надмина во 2010 година, кога Владата дозволи полиберален увоз на користени автомобили.
Само до октомври истата година биле увезени над 50.000 автомобили, или десет пати повеќе, но неофицијалните бројки велат дека оттогаш границата ја поминале приближно 100.000 возила стари до 17 години. Затоа и не треба да му се лутиме на скопскиот градоначалник Коце Трајановски што нема некоја особена желба да го продолжи проектот „Скопје дише” и да ја оживее интернет страницата која на дневна основа објавуваше податоци за загаденоста во главниот град. Градскиот татко и не е највиновниот што веројатно најголем дел од половните автомобили завршиле по скопските улици и придонесуваат во загадувањето.
Станува збор за возила меѓу кои има и такви што поминале и преку 300.000 километри и на кои им се вратени километражниците на 100.000! Токму со ваквите популистички мерки и со нефер условите на тендерите, се нанесува сериозен удар врз цел бизнис. И тоа, бездруго, е важно, колку што е важен и начинот на кој се трошат народните пари и правецот кој тие го фаќаат откако ќе го напуштат државниот буџет .
Тоа е таа народна власт
СКРОМНО… ДО БОЛКА!
Ако може да им се верува на имотните листови што функционерите ги доставиле до Антикорупциската комисија, прилично е скромен личниот возен парк на фотелјашите кои распишуваат тендери за возила . Министерката Гордана Јанкулоска вози постаро „пунто”, а последен пат за Никола Груевски чувме дека шоферувал со исто такво „ауто”, ама од серијата „соле” (сонце), иако во имотниот лист на премиерот не стои никаков подвижен имот на тркала.
Понатаму, Никола Тодоров, кој како министер за здравство набавува седумдесетина амбулантни возила, за своите семејни потреби користи „даеву тико” старо повеќе од една деценија, додека доскорашниот директор на ЕЛЕМ Влатко Чингоски и неговиот енергетски колега од МЕПСО можат да се пофалат со малку полуксузен превоз. Чингоски е шофер на речиси нова „голф шестка”, додека Дејан Бошковски седи зад воланот на „тојота аурис”!
Судбина
ВРТИ-СУЧИ, ПОВТОРНО 300 НОВИ АВТОМОБИЛИ ВО ГРУЈОВО ВРЕМЕ!
Според пишувањата на нашите колеги од пред десетина години, со амин на Доста Димовска и на Никола Груевски, МВР тогаш купило точно 291 „крајслер”, иако набавката вклучувала и по некој џип, со што бројката на возила таксани со народни пари изнесувала некаде околу 300.
Интересно е дека, ако се земат сите тендери за возила кои се случија последниве неколку години, оние на ЕЛЕМ, полицијата, МЕПСО, Градот Скопје, Министерството за здравство и на уште неколку институции, излегува оти повторно возниот парк на државата во време на Никола Груевски се подновува за повеќе од 300 возила. Судбина или таргет, што ли е во прашање?