Текстот е објавен на 10.08.2018 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1192
Лидерот на БЕСА, Биљал Касами, деновиве е во центарот на вниманието, поради тоа што ја условува поддршката на неговите двајца пратеници во парламентот, кои се неопходни за конечно усвојување на уставните амандмани, преку кои треба да се имплементира Преспанскиот договор. Меѓу другото, Касами бара промена во дефиницијата за државјанството, односно зборот „македонско“ да не важи за граѓаните што припаѓаат на албанската и другите помали етнички заедници. Со Касами разговаравме вo периодот по лидерските средби и референдумот што се оддржа во втората половина на минатата година, кога најави дека ќе предложи уставен амандманан преку кој одредницата „20 проценти“ да се преформулира во „Албанци“ и „албански јазик“, но не посочи дека ќе бара интервенции и во делот на државјанството. Сепак, тој истакна дека националноста, односно етничката припадност, треба да се разликува од државјанството.
Разговарал Влатко СТОЈАНОВСКИ
ФОКУС Како претставник на албанската опозиција, бевте еден од учесниците на лидерските средби во скратен формат на кои беше постигнат договор за пржински правила на игра на следните избори и за нов модел на финансирање на партиите, но не и за претстојниот референдум. Како се одвиваа преговорите и што беше пречка да се постигне договор и за референдумот?
КАСАМИ Преговорите нормално дека не се одвиваа најдобро. Имаше моменти каде што сите се согласувавме и имаше и моменти каде што се чуствуваше дека исходот ќе биде таков како што испадна. За дел од ставовите се усогласивме сите, но за најважната тема во моментот – референдумот, не успеавме сите заеднички да постигнеме договор за исходот од овој процес да биде прифатлив од сите страни.
ФОКУС Точно ли е дека на средбата опозицијата ветила дека нема да повика на бојкот на референдумот?
КАСАМИ Сигурно мислите на ВМРО-ДПМНЕ, бидејќи ние како опозициона партија имаме јасен став во врска со референдумот дека мора сите заедно да работиме за да имаме успешен референдум и да може заеднички да го изградиме патот кон ЕУ и НАТО.
ФОКУС Навистина ли на маса била ставена и темата за еден вид амнестија на дел од обвинетите во предметите на Специјалното јавно обвинителство, преку интервенција во Кривичниот законик, со што делата за злоупотреба на службена положба би застареле?
КАСАМИ Тоа што можам да ви го кажам од овој дел е дека зборот „амнестија“ не беше употребен во ниту еден момент од состаноците и најмалку од наша страна ќе беше дозволено да се преговара за било каков вид на „амнестија“ во моменти кога и така имаме многу потешкотии со правниот систем, непрофесионалната администрација и ред други работи кои се клучен услов за интегрирање на земјата во Европската Унија.
РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА ЌЕ БИДЕ ДРЖАВА НА СИТЕ ЕТНИКУМИ
ФОКУС Кога актуелен беше предлогот Република Илинденска Македонија, изјавивте дека треба да остане на сила привремената референца се додека новото решение не се постигне во договор со сите релевантни страни. Дали сега го оценувате за прифатливо решението Република Северна Македонија?
КАСАМИ Ние меѓу првите реагиравме за тогашниот предлог и времето покажа дека сме во право. Името Република Северна Македонија е прифатливо затоа што, според нас, токму ова име ќе треба да биде и почетокот на градењето на државата меѓу Македонците, Албанците и другите помали етнички заедници, со тоа што националноста, односно етничката припадност, ќе се разликува од државјанството. Со други зборови, Република Северна Македонија ќе биде држава на сите етнички заедници со тоа што Македонците имат свој обезбеден и зачуван идентитет и на ист начин треба го почитуваат идентитетот на Албанците и на другите помали етнички заедници. Во суштина, ова и ќе биде нашата понуда за да изградиме општество за сите како рамноправни граѓани, без предрасуди, и заеднички да работиме за што побрз влез во ЕУ и НАТО.
ФОКУС Дали, според вас, референдумското прашање треба да се однесува исклучиво на договорот со Грција, како што бара ВМРО-ДПМНЕ, или, пак, тоа треба да го содржи членството во ЕУ и НАТО, бидејќи, како што вели СДСМ, договорот се прави токму заради деблокирање на евроатлантските интеграции?
КАСАМИ Да не беше членството во НАТО и ЕУ, немаше да има потреба од ваков договор со Грција. Договорот е за решавање на еден долгогодишен спор кој не држи надвор од европското семејство и граѓаните треба да знаат дека овој договор е потпишан токму заради деблокирање на интегративните процеси и за крајната цел – членство во НАТО и ЕУ.
ФОКУС Како ги коментирате позициите на Алијансата за Албанците и претходно на ДУИ дека референдум воопшто не е потребен од едноставна причина што на крајот парламентот треба да донесе одлука?
КАСАМИ Не би сакал да коментирам изјави на други политички партии зашто сигурно тие за изнесените ставови имаат и политичка одговорност. Една работа треба да биде јасна – референдумот е најдемократскиот процес за декларирање на граѓаните за тоа во кој правец ќе се движи Македонија во иднина. Ние како Албанци сме убедени дека НАТО и ЕУ се единствената опција и без друга алтернатива за Македонија, но референдумот ќе треба јасно да докаже дали истото го мислат и од македонската етничка заедница, за ова прашање да не се искористи во иднина за политички калкулации или да остави простор за оспорувања. Нормално дека пратениците ќе треба да ја почитуват волјата на народот и да постапат според нивните очекувања. Овој процес ќе треба да се заокружи со отворање на Уставот преку негови измени.
ФОКУС При евентуално отворање на Уставот, ќе поднесете ли и вие ли уставни амандмани?
КАСАМИ Ние ќе побараме одредницата „20 проценти“ да се формулира во „Албанци“ и „албански јазик“, со тоа што ќе се допрецизира дека етничка заедница над 20 проценти по бројност се Албанците, бидејќи нема никаква логика да се оспорува нашиот идентитет и јазик. Доколку ние покажуваме разбирање и се солидаризираме со поголемата етничка зедница во зачувување на македонскиот идентитет, очекуваме исто така да има разбирање од македонската страна за нашите логични и аргументирани барања и еднаш засекогаш да се затворат прашањата што цело време ни висат како тежина, а во суштина ќе создадат атмосфера на градење доверба меѓу двете најголеми етнички заедници, на тој начин што ќе им се гарантираат еднакви права и на другите помали заедници.
СДСМ НЕ ГИ ПРИФАЌА РАЦИОНАЛНИТЕ БАРАЊА НА АЛБАНЦИТЕ
ФОКУС Колку референдумот може да се смета за успешен ако повеќе од половина од излезените гласаат „за“ договорот, но притоа излезноста е под 50 отсто, што значи дека на гласање излегле помалку од 900.000 гласачи? Верувате ли дека е можна мобилизација на електоратот во толкав обем?
КАСАМИ Јас сум оптимист дека референдумот ќе успее. Доколку на референдум не излезат над 50 отсто граѓани, тој референдум нема никаква правна обрвска, така што ние политичарите застапени во Собранието ќе мора да сносиме одговорност. При гласање на договорот во Собранието ние увидовме дека има мнозинство што се „за“ договорот што подразбира за членство во НАТО и ЕУ, но не знаеме колку ги има „против“ или колку ги има што не се заинтересирани за ова прашање и сакаат да остават на политичарите да одлучат и да сносат политичка одговорност. Уште еднаш потенцирам дека најбитно е граѓаните да го кажат својот став за да може да се имплементира волјата на мнозинството.
ФОКУС Како би се спровеле уставните измени, имајќи предвид дека парламентарното мнозинство брои 67 пратеници, а со сите про-ЕУ и про-НАТО партии оваа бројка не може да надмине повеќе од 75 пратеници? Оттука, за уставни измени неопходна е поддршка и од најмалу 5 пратеници од ВМРО-ДПМНЕ, која се противи на договорот за ново име за севкупна употреба.
КАСАМИ Како што кажав и претходно, сега сме концентрирани во успехот на референдумот како процес. Не би сакал во овој момент да навлегувам во можни сценарија зашто тоа може само да му наштети на процесот на референдумот. Уште еднаш укажувам дека многу е важно граѓаните на најдемократски начин преку референдумско изјаснување да го кажат своето мислење.
ФОКУС Доколку уставните измени не може да се спроведат, дали како неминовност се наметнуваат предвремени парламентарни избори? И дали во таква ситуација можно е да настапите со заедничка листа со СДСМ и со други партии чиј главен заеднички именител ќе бидат евроатланските интеграции?
КАСАМИ И предвремените парламентарни избори се една од опциите, но цениме дека се уште е рано за заедничка листа со политички партии што се од други етнички заедници, посебно кога се уште не гледаме ни во СДСМ партија што може да ги прифати рационалните барања на Албанците за да можеме заеднички да ја изградиме оваа држава. Видовме и досега дека нивната реторика е празна и освен што искористија неколку поединци, за Албанците не направија ништо конкретно. Што се однесува до албанските политички партии, имаме многу заеднички цели, а особено патот кон НАТО и ЕУ и од оваа перспектива имаме отворени врати за соработка.
ВЛАСТА НАПРАВИ ПРИТИСОК ВРЗ СУДСТВОТО ЗА ПРОМЕНА НА ПАРТИСКИ ЛИДЕР
ФОКУС БЕСА беше најпријатно изненадување на последните парламентарни избори, но по неуспехот на локалните избори се подели на два дела, при што и двете страни реферираат кон брендот како легални и легитимни наследници. Какви се моменталните состојби во партијата?
КАСАМИ Движењето БЕСА помина еден процес кој ние го нарековме период на зрелост и мислам дека после организираниот конгрес на партијата, кој беше најдемократски и транспарентен, досега успеавме да изградиме консолидирана структура што може да ги совлада сите предизвици. Движењето БЕСА е една политичка партија и за тоа каде е легитимитетот и легалитетот се виде на лидерските средби и не би сакал да коментирам пропаднати сценарија на поединци кои по секоја цена сакаа уништување на партијата.
ФОКУС До каде е судскиот процес за логото БЕСА и што се случи со кривичните пријави што поранешните сопартијци ги поднесоа против вас за злоупотреба и фалсификат?
КАСАМИ Моментално се наоѓаме во еден апсурден и нелогичен спор што повеќе од 6 месеци не држи по судските лавиринти, откако сигурно од страна на власта е направен притисок за незаконски да се промени претседател на политичка партија. Но, откако не можеа толку лесно да го изведат тоа, сега не знаат како да ја поправат грешката бидејќи направен е преседан кој Македонија може скапо да го плати откако ќе започне процесот на скрининг на судската власт. А, за овој случај се информирани сите релевантни меѓународни институции, така што, ако на власта и е битно само волјата на една мала група незадоволни поединци тогаш треба да мисли за последиците. Нашиот политички ангажман продолжува и посилно со многу јасна визија.
ФОКУС Може ли да откриете поконкректно кои беа причините за партискиот раскол и колку долго се таложеа проблемите, несогласувањата и разијдувањата?
КАСАМИ Јас повеќе сакам ова прашање да остане во минатото како еден горчлив спомен што не направи уште посилни во нашите политички определби. Накусо кажано, тие поединци што ја напуштија партијата не сакаа да бидат глас на структурата туку сакаа управување на партијата со далечински управувач од структури што немале врска со Движењето Беса. Јас останав верен на структурата и членството, а тие останаа верни на нивните ментори кои пак сигурно имаат други цели. Затоа, и без никаков услов станаа предавници на три пратенички мандати за да бранат интереси на одредени кругови што само и наштетија на партијата.
ФОКУС Од денешна гледна точка, дали сметате дека стратешка грешка беше тоа што не станавте дел од владата на СДСМ и ДУИ после парламентарните избори, што би било во склад со општото расположение меѓу Албанците?
КАСАМИ Ние водевме преговори во тоа време со СДСМ, тие како и тогаш и сега само калкулираа и не им беше битно квалитативно подобрување на владеењето туку побитни им беа бројките и апетитите на одредени личности. Нашата цел секогаш било дека во секаква комбинација во Владата сакавме конкретно и квалитативно да придонесеме за подобрување на животот на граѓаните, за владеење на правото и правната држава, како и за отстранување на криминалот и корупцијата која, за жал, продолжи и ден денес.
ПРЕМИЕРОТ ТАКТИЗИРАШЕ ВО ПРЕГОВОРИТЕ ЗА ДА НИ НАШТЕТИ
ФОКУС По поделбата на БЕСА, водевте преговори со премиерот Зоран Заев за влез во владата, меѓутоа на крајот ги прекинавте преговорите, додека нови владини партнери станаа другиот дел од БЕСА и ДПА. Зошто и како се случи тоа?
КАСАМИ Како што напоменав и пред малку, ние првично со Зоран Заев разговаравме за тоа како го гледаме владеењето и од каква перспектива би се приклучиле во Владата. Откако увидовме дека повеќе се тактизираше за да се наштети на нашето политичко делување и откако видовме дека од состанок на состанок се менуваа ставови и договорени работи, одлучивме дека за несериозни преговори не вреди да се губи време. Затоа и ги прекинавме таквите преговори.
ФОКУС По ваквата разврска, дали сте разговарале со Алијансата за Албанците за окрупнување на албанската опозиција, која со здружени сили би настапила на следните парламентарни избори, во обид да предизвика промени и во албанскиот политички блок?
КАСАМИ Ние делуваме опозиционо и нормално дека со опозициски партии од албанскиот блок имаме комуникација и таа ќе продолжи. Се уште е рано да се разговара за можни коалицирања затоа што не чека сосема друг процес како референдумот, па нашите врати остануват отворени за идна соработка.
ФОКУС ДУИ се покажа како неприкосновена во албанскиот блок по формирањето. Сепак, партијата најголем пад доживеа на последните избори, меѓутоа се рехабилитираше откако цвртсо застана на страната за политички промени. Колку фактот што албанската опозиција е разединета и раскарана и помага на ДУИ да се одржи на власт?
КАСАМИ Јас сум убеден дека како што тече времето и промените што не очекуваат за да изградиме европска држава и европско општесто, граѓаните ќе препознат политички партии со јасна визија и креативност за бранење на интересите и правата и за унапредување кон европските вредности, а сигурни сме дека Движењето Беса може тоа да го направи најдобро од сите.
НЕ ЗГРЕШИВ ШТО МУ КАЖАВ „НЕ“ НА ДУИ ПРЕД 12 ГОДИНИ
ФОКУС Познато е дека своевремено сте биле дел од ДУИ и дека сте биле државен секретар во Министерството за економија и кандидат за пратеник од редовите на оваа партија. Зошто одлучивте да ја напуштите партијата и како се случи да станете прво дел од иницијативата за формирање на БЕСА, а подоцна и лидер на партијата?
КАСАМИ Ме прашувате за период што поминале повеќе од 12 години. Пред 12 години сум кажал „не“ на погрешните политики и, за жал, после толку години се докажа каде не донесоа таквите политики на ДУИ. Оттука, не вреди подетално да елаборирам зошто сум одлучил да не стојам на страната на тие што биле власт сите овие години туку одлучив да бидам меѓу граѓаните и незадоволните, за потоа во правиот момент да го артикулирам гласот на Албанците кои повеќе од 12 години немаше кој да ги застапува.
ВО БЕСА НЕМА ЛУЃЕ СО ХИПОТЕКИ И ДОСИЕЈА ОД СЛУЖБИ
ФОКУС Каква е улогата во БЕСА на бизнисменот Аднан Исмаили? Уште при основањето на партијата, гласно се говореше дека тој е главниот идеолог и финансиер, кој патем ги влече конците од заднина? Па, има ли вистина во тоа?
КАСАМИ Нема никаква улога во Движењето Беса. Слободно можете да ги прашате сега веќе приклучените во СДСМ кои се дел од владата за ова прашање, зашто тие сигурно се знаат и подобро и може да ви кажат каква улога има во нивната определба и во нивните одлуки.
ФОКУС Неговите лични релации со влијателни политичари од арапскиот свет и Турција, служеа како поткрепа на тезата дека БЕСА се раѓа како происламистичка и протурска партија. Колку тоа беше издржано, со оглед дека ваквите тврдења се засилија по предизборната посета што ја остваривте во Истанбул на покана на турскиот премиер Јилдирим?
КАСАМИ Движењето БЕСА е политичка партија со европска ориентација која во својата програма како главен постулат ги содржи правата на Албанците, економскиот развој на државата и понудата за поинаков пристап во политиката. Ние ги застапуваме, пред се, Албанците и се бориме за правата на Албанците во Македонија и нормално кога некоја политичка елита како нас, што во своите редови нема луѓе со хипотеки и досиеја држени по фиоки на некакви внатрешни или надворешни служби, секој се обидува да ни наштети.