Текстот е објавен на 25-ти март 2011-та во неделникот „Фокус“ во бројот 821
Интервјуто со Ерван Фуере, екс-амбасадорот на ЕУ во РМ, кое „Фокус“ го објави во скратена верзија, беше преземено од списанието „Решенија“. Списанието е дел од проектот „Решенија“ на Невладината организација „Цивил – Центар за слобода“ и нејзината организациона единица „Цивил Медиа“.
РЕШЕНИЈА Која е Вашата дефиниција на политичката култура?
ФУЕРЕ Веројатно најдобрата дефиниција на политичката култура е таа на која и посведочив во Јужна Африка, земја во која владееше систем на апартхејд, каде што на огромно мнозинство од популацијата му беа ускратени основните човекови права. Таму имаше лидер кој помина 27 години в затвор кој, кога излезе на слобода, неговата цела мисија беше да проповеда помирување и дијалог, подавајќи рака на оние што го држеа в затвор.
Ова за мене беше извонреден пример за морален авторитет од највисока вредност, што многу често недостасува во нашите општества. Особено во пост-конфликтни општества како Македонија, каде имате различни етнички заедници, различни политички интереси, но каде што сепак има цел која ја соединува целата земја: Движење напред и станување дел од европското семејство на заедници. Жално е што овде не постои култура на дијалог.
Значи, ова е една димензија на политичка култура која е особено важна. Ако немате дијалог, тогаш немате ни доверба меѓу различните заедници и не одите напред. Тоа е постојано трошење енергија во обид да се одбранат сопствените интереси, а поширокиот интерес на општеството е целосно изгубен. Заради ова, ние отсекогаш силно сме се залагале за важноста на дијалогот во процесот на зајакнување на политичките институции и постигнување политички консензус.
Друг дел од политичката култура се однесува на законите и нивната имплементација со кои се управува општеството. На пример – антидискриминацијата. Како да се обезбеди сите практики на дискриминација против луѓето по основ на хендикеп, етничка и религиска припадност, сексуална ориентација, дека во најмала рака не се дозволуваат да се случат?
Уште еден важен аспект на политичката култура е дека ништо не е неповратно. Тоа го посведочив во ЕУ, а особено на Балканот. Дури и да имате воспоставени правила, воспоставени рамки и сето тоа, секогаш постои опасност, механизмите не се доволно силни, друга влада да дојде на власт и сé да стави под знак прашање во манир кој би бил спротивен на основните вредности.
За мене, најважниот аспект од политичката култура е начинот на кој функционираат демократските институции како Парламентот. Во тој контекст, дијалогот е апсолутно суштински за да се има функционален парламент, а секако тој е подложен на влијанија од политичката средина. Ако не постои дијалог меѓу лидерите на политичките партии – зборувам конкретно за Македонија – тогаш, не постои нормален, функционален демократски процес во парламентот.
Секако, за да постои нормален дијалог, владата е таа што треба да преземе водство, да покаже отвореност, да манифестира своевидна величина. Само заради тоа што таа има апсолутно мнозинство, не значи дека може да ја игнорира опозицијата. Напротив, таа има одговорност да подаде рака кон опозицијата и да создаде олеснителни услови за градење консензус.
Ова е нешто што недостасува во последниве години, посебно кај оваа влада. Би земал само еден пример, со можност да бидам критикуван за пристрасност, но за мене ова беше откритие. Јас пристигнав во ноември 2005-та. Во 2006-та, Парламентот дебатираше за изборниот законик и ревизијата на истиот. Тогашниот премиер Бучковски, со оглед на тоа што ДПА го бојкотираше парламентот, патуваше до Тетово со нацрт-законот, во обид да ја убеди ДПА да го прифати и да го поддржи консензусот. Тоа за мене беше пример за обид да се постигне консензус околу многу тежок закон, но вакви примери од тогаш немаме видено многу!
БЕЗГРЕШНА ВЛАСТ?!
РЕШЕНИЈА Може ли да се навратите на темата за Јужна Африка?
ФУЕРЕ Да, тие имаа човек на кого се угледуваа, Нелсон Мендела, кој навистина демонстрираше дека, наспроти историјата на поделби, можат да се обединат. На некој начин, тоа беше чудо, прекрасен пример за тоа како помирувањето може да функционира, но потребни ви се лидери кои навистина ќе го водат тој процес, сам нема да проработи. И тоа треба да се негува.
РЕШЕНИЈА Дали Македонија има такви лидери?
ФУЕРЕ За жал, не само во Македонија, туку и во други земји, недостасува лидерство, недостасуваат луѓе со храброст и визија, како Вацлав Хавел, кој наспроти сите лоши изгледи, навистина успеа да ја изнесе земјата од тешки времиња. Исто така, во Северна Ирска ние постигнавме мировен договор кој беше многу болен.
Мислам дека сме единствениот пример во модерното општество каде ние, Ирска, се откажавме од дел од својата територија, Северна Ирска и моравме да го смениме уставот за да го прифатиме тоа со цел да постигнеме мир со Британија. Тоа беше храброста и лидерството на водачите кои овозможија да дојде долготраен мир на островите.
Имате и други примери, како Мајка Тереза, која влеваше во луѓето чувство за морални вредности, со своето сопствено дело, со сопствениот пример. Ова се модели кои инспирираат и мислам дека го истакнуваат фактот дека нашето општество не е обликувано од машини или процедури, туку од луѓето. Ние навистина можеме да направиме разлика.
РЕШЕНИЈА Постои контрадикција меѓу реалноста на општеството и правната реалност. Можете да ги имате најдобрите закони, но, ако општеството не е во состојба да ги имплементира, да ги поддржи, можете да се враќате на старото многупати, а само владата да ја менувате. Сега, со сите искуства, можете ли да направите споредба?
ФУЕРЕ Најсвеж ми е примерот од Словенија. Јас бев таму кога ги подготвуваа и финализираа преговорите за пристап кон ЕУ. Таму, највпечатливо ми беше што преовладуваше консензус, но тоа се должеше на лидерите. Имаа професионална јавна администрација, високо почитувана.
Главниот преговарач, Јанез Поточник, кој сега е ЕУ комесар, даде одличен пример за инклузивност со воспоставување директен дијалог со сите различни актери. Тој беше одличен пример за создавање клима на доверба меѓу сите лидери. И Јужна Америка имаше свои предизвици. Јас ја основав првата мисија на ЕУ во Мексико и Куба, каде имаше проблеми со човековите права и сé уште ги има.
Законите не беа доволни, ние моравме да ги убедуваме регионалните водачи во важноста на човековите права и правата на бегалците. Се сеќавам на еден случај, имаше бегалци од различни заедници што живееја едни до други, едни имаа пристап до вода а други не. Се бореа меѓу себе. Таму, на лице место, моравме да посредуваме и да најдеме компромис. Воопшто не е лесно, но доколку воспоставите доверба помеѓу актерите во тој дијалог, тогаш целата задача станува поприфатлива.
Истовремено, важен е директниот контакт со луѓето, преку дијалог. Повторно, тука Јужна Африка е одличен пример, поради енормното трпение манифестирано од лидерите: седеа и ги слушаа луѓето со часови. Јас бев во многу села, имавме проекти за вода и низа други, каде селаните беа оние кои ги водеа нештата. Ние ги слушавме за нивните проблеми и наоѓавме решенија, бидејќи сите се почитуваа меѓусебно. Не постоеше арогантност. Доколку дојдат лидерите или главешината и не слушаат, тоа не е од помош.
Голем проблем со политичката клима овде е тоа што политичките лидери, владата, воопшто не слушаат, имаат еден арогантен став дека сé што прават е правилно, секоја одлука е правилна. Поставување жичница на Водно или кревањето на сите овие споменици, тие имаат авторитет тоа да го направат, ги имаат парите и затоа ќе го направат, наместо да размислат за отворање консултации со граѓаните, да го дознаат ставот на јавноста за овие работи, дали се согласуваат или не, посебно во земја која има толку ограничени ресурси. Значи, на крајот сé се сведува на дијалог и почит кон политичките опоненти!
РЕШЕНИЈА Доаѓате од семејство на политички бегалци. Како тоа влијаеше на Вашата иднина?
ФУЕРЕ Јас сум роден набрзо по војната, но татко ми беше многу активен во движењето на Бретонците за признавање на правото на јазик на келтското малцинство. Многу Бретонци беа обвинети за соработка со Германците. Беше лесно да се подигне такво обвинение за да го дискредитира Бретонското движење, неговите аспирации и принципи.
Повеќе луѓе имаше в затвор во Франција веднаш по војната, отколку за време на самата војна. Беше тоа многу тежок период на одмазда и „инстант правда“. Татко ми замина во егзил, откако мина една година в затвор без судење, а го осудија „in absentia“ (во отсуство). На крајот, заминавме во Ирска, а случајот на татко ми беше првиот што стаса пред судот по војната, отприлика пет години по нејзиниот крај. Обвинувањата против него беа прогласени за неосновани и тој беше целосно ослободен од нив. Дотогаш ние веќе го започнавме нашиот живот во Ирска.
Но, татко ми засекогаш ги задржа своите принципи и своето залагање за правата на малцинствата. Сега има сто години и има напишано многу книги, од кои голем дел се учебници користени на универзитети, за правата на етничките малцинства во европската федерација. Воспостави многу силни врски со малцинските заедници во Швајцарија, Италија, Австрија и тоа беше многу голем дел од нашиот живот.
Мајка ми велеше дека кога се омажила за него, истовремено се омажила за неговата политичка кауза. Таа е исто така жива, има деведесет и три години и претпоставувам дека она што ги одржало толку долго во живот е нивната ментална и физичка активност, како и нивната посветеност на нивните принципи и вредности, кои ги всадија и во нас. Јас отсекогаш бев заинтересиран за европските односи и интеграција, Ја основав првата Ирска асоцијација на Европски студенти на Универзитетот во Даблин.
Исто така, бев и потпретседател на Младите европски федералисти низа години. Бев многу активен. Тоа беше време на диктатурата во Шпанија, Португалија и Грција, кога активно водевме кампањи. Бев и во Амнести Интернешнл, пишував писма за ослободување на политички затвореници. Сето тоа го обележува животот на човека, а јас отсекогаш им бев близок на прашањата во доменот на човековите права, претпоставувам, и заради тоа искуство од детството!
БЕЗ ВИЗИЈА ЗА МАКЕДОНИЈА
РЕШЕНИЈА Што може Македонија да научи од Словенија или од некоја друга земја?
ФУЕРЕ Нешто што го направи процесот на прием на Словенија толку успешен се должи на персоналитетот на главниот преговарач и неговите методи. Тој формира јадро на преговарачкиот тим, во кој имаше претставници од владата, експерти, политички партии, организации на цивилното општество, бизнис заедницата и медиумите. Така, секој пат кога Словенија одеше на преговори во Брисел или на друго место, луѓето знаеја дека она што таму се презентира, беа навистина заедничките гледишта на сите политички сили и актери во словенечкото општество, што го направи гласот на земјата многу силен и ефективен.
Ако имате ситуација каде преговарачот дејствува во име на целосно поделена земја, каде не постои интеракција, нема инклузивност во преговарачкиот процес, тогаш тоа го ослабува гласот на таа земја. Секако, ценам дека Македонија треба да земе лист од книгата на Словенија, во поглед на тоа како треба да се водат преговорите, односно мора да се однесува со сосема поинаков манир од овој сега.
Тие навистина не прават напори да се пружи рака на цивилното општество или тоа се прави многу селективно, а тоа ја создава оваа страшна поделба што ја имате во општеството. Истовремено, тоа го создава овој страв кој е целосно неприроден. Многу е тажно, бидејќи тоа има ефект врз придонесот што граѓаните може да го дадат во цивилното општество и цивилните организации, во развојот на државата.
Словенечките експерти дојдоа овде, понудија техничка експертиза, понудија сé, но неволјата овде е во тоа што нема континуитет: обучувате некои луѓе, но шест месеци подоцна нив ги нема. Ова е нешто што навистина го слабее капацитетот на владата. Загрижен сум, како што се ближи времето на избори, било предвремени или редовни, ова заплашување и полнење на јавната администрација со партиски војници само ќе се зголеми. Тоа создава страшна ситуација. Ова е отров што се сее, отровни плодови ќе се берат во годините пред нас!
РЕШЕНИЈА Нивото на политичка култура во Македонија е многу различно од она во Словенија?
ФУЕРЕ Да, за жал. Мислам дека, иако постојат некои солидни членови на парламентот, добри организации на граѓанското општество, оваа подвоеност, оваа поларизираност и тенденцијата на владејачката партија да ги дели луѓето на патриоти и предавници, ова е навистина најлош рецепт за една земја!
РЕШЕНИЈА Дали видовте визија за иднината на нашата земја?
ФУЕРЕ За жал, мислам дека овде токму тоа недостасува. Визијата што ја гледаме овде е повеќе визија на секоја поединечна партија за тоа како да остане на власт, да се има своја агенда. Тоа не е визија за земјата како целина што може да направи разлики во процесот на постигнување на зацртаните цели на земјата, цели што имаат целосна поддршка од народот.
Сите граѓани на Македонија, кои се најголемото добро што Македонија го има, толку многу ја поддржуваат идејата за Европска Унија. Додека да се дојде до тој момент, треба да постои визија што ќе ги рефлектира интересите на сите општествени сектори и на сите граѓани. Овде ја имате оваа злоставувачка власт, која го рефлектира ставот: поделба на пленот со пријателите и партиските пешадинци, а не како таа власт да им донесе добро на сите граѓани, независно од нивната политичка определба.
Многу е загрижувачки кога ќе забележите дека, на ниво на општини, мал е бројот на општини со градоначалници од опозицијата, кои имаат огромен проблем да бидат слушнати, бидејќи припаѓаат на опозицијата. Ова не е праведно, одлуките што се однесуваат на распределбата на средствата по регионите треба да бидат многу потранспарентни и мора да се засноваат на објективни критериуми. Ова беше една од точките застапени во извештајот за напредок на државата, истакнување на важноста на процесот на децентрализација. Краткиот одговор на Вашето прашање би бил: Да, потребни ви се луѓе со долгорочна визија за оваа држава!
РЕШЕНИЈА Како ги оценувате личните напади кон Вас? Дали тоа е последица од недостаток на политичка култура или елементарни манири?
ФУЕРЕ Обете, има од обете по малку. Пак ќе кажам, ова се постапки кои го поткопуваат имиџот на државата и покажуваат целосен недостаток од разбирање за тоа како функционира Европска Унија. Впечатокот кој мислам дека тие се обидуваат да го создадат е дека јас сум дејствувал на своја рака, давајќи мои лични ставови, а всушност сé што јас правам овде е во име на Европската Унија. Јас сум носител на пораката. Но, некако сакаа да извртат сé што сум кажал, да кажат дека тоа се само мои лични ставови.
Мислам дека најшокантното искуство беше во Европскиот Парламент, каде парламентарецот, Влатко Ѓорчев, зборуваше со манир кој ги шокираше европските парламентарци. Не им се веруваше што се случува тука. Но, тоа за нив беше демонстрација на тоа што се случува овде. Тоа беше недостаток на култура и недостаток на основни човечки вредности, би рекол. Многу е тажно, имајќи предвид дека, сепак, тој доаѓа од партија која промовира христијански вредности. Јас не видов ништо христијанско во тоа што тој го направи. Но, сигурен сум, како што Мендела секогаш вели, дека во секој поединец мора да има нешто добро, така и некаде во него, но останува допрва да се пронајде!
ЗЛОУПОТРЕБА НА ПРАШАЊЕТО ЗА ИДЕНТИТЕТОТ
РЕШЕНИЈА Дали жалите по нешто во текот на својата мисија овде? Нешто што верувате дека можевте да ги направите подобро. И, дали мислите дека ЕУ можеби има дел од одговорноста за ниската политичка култура и слабиот демократски капацитет на земјата?
ФУЕРЕ По тоа прашање – не, не верувам. Ние се обидувавме, бевме многу конзистентни сето време во поглед на тоа што верувавме дека треба да се направи. Но, за жал, на другата страна инстанците не сакаа да ги прифатат овие препораки и совети, иако тие беа повторувани многу, многу пати. Затоа, да, жалам за тоа што сите овие вредности за кои зборуваме, понекогаш се целосно заборавени и дека политичкиот дијалог е многу често чисто декларативен.
Исто така, посветеноста кон ЕУ реформите често изгледа како да е тоа поради тоа што ЕУ вели така, а не затоа што тоа е добро за земјата. Дури и Премиерот Груевски беше цитиран во неговата изјава минатата недела, кога на критиките дека е поблизок до Истокот отколку до ЕУ, тој го одби тоа, велејќи дека доколку навистина бевме поблиски до Истокот, не би трошеле толку многу време во спроведување на сите тие болни реформи од ЕУ. Ова за мене беше прилично шокантно, бидејќи на крајот, ова се реформи неопходни за земјата, дури и да не беше во прашање ЕУ.
Тоа се реформи испробани во сите земји што се приклучија кон ЕУ од 2004-та наваму. Тоа се реформи во јавната администрација и судството, витални за целосно почитување на интересите на граѓаните. Добиваме толку многу петиции од граѓаните овде. Мојата политика е дека на секоја петиција треба да се одговори, иако, за жал, не можеме да интервенираме во поединечни случаи, но јас верувам дека тие ни се обраќаат нам бидејќи ние сме им последниот избор.
Тоа е симптоматично за дисфункционален правен систем, дисфункционален административен систем, кога граѓаните не добиваат одговор кога се обраќаат до владата или до некој министер, пратеник во парламентот. Ова е неуспех на една влада да одговори на аспирациите на граѓаните, да одговорат на проблемите кои овде се евидентни. Како и да е, јас сум многу задоволен од тоа што успеавме да одржиме континуитет во нашиот пристап.
Имам посветен тим кој непрекинато работи, многу сум горд на постигнатото со мојот тим, сите се длабоко посветени, без разлика на критиките кои ги добиваме, а понекогаш таа посветеност е целосно заборавена токму од оние што нé критикуваат; како и висината на финансиски ресурси кои ги инвестираме овде, грантови до висина од сто милиони евра годишно, што е огромна сума. Јас мислам дека граѓаните ширум земјата вистински го ценат ова, бидејќи кога патувам низ земјата, секогаш е многу благодарно да се видат реакциите на граѓаните во сите заедници, дури и во најдалечните места. Ова за мене е чувство што ми го грее срцето и тоа го споделувам со мојот персонал!
РЕШЕНИЈА Каде е балансот меѓу политичката култура и дијалогот од една страна, и демократијата и владеењето на правото, од другата?
ФУЕРЕ Еден пример за ова е дебатата околу законот за антидискриминација, во која ЕУ беше длабоко инволвирана. Ние испративме препораки, Комесарот испрати писмо до Премиерот, нагласувајќи ја важноста на еден сеопфатен закон кој би создал многу позитивна атмосфера и би помогнал во елиминирањето на предрасудите. За жал, заради ставот на одредени пратеници на владејачкото мнозинство таа дебата донесе раскол и ги зголеми предрасудите, наместо да ги намали.
Сега ја имаме оваа глупава дебата за истополов брак, како да имате редица луѓе што чекаат да се регистрираат. Тоа воопшто не е тема, но за жал, бидејќи беше покренато, се злоупотреби. Или кампањата за прашањата околу абортусот, што е чувствително прашање. Во Ирска, тоа беше и секогаш е многу тешка тема, но барем постоеше поголем сензибилитет при третирањето на темата, за разлика од тоа на што сме сведоци овде. Одредени групи со манипулации се обидуваат да истуркаат агенда што не е одраз на демократско, отворено општество. Тоа само ги јакне предрасудите.
Човек може да се справи со предрасуда или прикриена предрасуда со дијалог, преку отворена дискусија. Тоа овде го нема. На тој план, мислам дека она што ЦИВИЛ и други организации го прават е од голема важност, бидејќи ја јакне свеста за опасностите од овие предрасуди и креира поголема толеранција во општеството. Се надевам дека постепено ова ќе стане некаков стандард. Гласот на граѓанското општество е од витално значење во овие области.
РЕШЕНИЈА Кое е нивото на политичка култура и политичка зрелост на нашата влада, партиите, граѓанското општество, интелектуалците… кога се работи за спорот со Грција, низ призма на начинот на кој Македонија ги третира укажувањата од меѓународната заедница?
ФУЕРЕ Повторно, атмосфера на поделба во ситуација кога би требало да се направи напор за промовирање на консензус по ова прашање. Кога ја споредувам атмосферата сега со атмосферата кога јас пристигнав, разликата е неспоредлива. Сега таа стана многу поемоционална, конфронтирачка и сето ова фокусирање на идентитетот, што во принцип е сосема легитимна грижа за секој граѓанин.
Но идентитетот, како што сме рекле многупати, не е нешто што за кое се преговара, додека проблемот со името е проблем за именување на државата, колку и да изгледа нелогично, се работи за политичка реалност и за него мора да постои решение. Ова е сосема јасно за ЕУ.
Ние бевме охрабрени од средбите на двајцата премиери, но сега мора и да се изнајде некакво решение. Постоеше, според мене, злоупотреба на прашањето на идентитетот од чисто домашни политички мотиви на оваа влада. Тоа само го отежна решението. Не постои соодветна подготовка на граѓаните. Како и да е, ова инсистирање на античката историја, кое може и да ја рефлектира историјата, точно, но прашањето е – зошто сега? Зошто тоа да се прави сега и да се провоцира во вакви околности?
Како што знаете, се донесоа несреќни одлуки, се преименуваа аеродромот и автопатот. Како резултат на тоа, владата изгуби 60 милиони евра од Грција, наменети за изградба токму на тој автопат. Но, бидејќи името се промени, парите не дојдоа.
Немаше потреба од овие акти на провокација, но тие сепак се случија. Тоа уште повеќе го отежна конечното решение на проблемот. Јас и порано изјавував дека ЕУ не учествува во промена на идентитетите на народите. Идентитетот е нешто свето за секој поединец, за секоја нација и не е нешто за кое можете да преговарате врз лист хартија.
За мене, Македонците ќе останат Македонци засекогаш, јазиците засекогаш ќе останат македонски, албански, итн. Тоа не смее да биде доведено во прашање, но името е камен на сопнување. Заради тактиката на оваа влада, мора да бидам отворен, Македонија изгуби многу пријатели во ЕУ, кои беа многу заинтересирани да помогнат и да извршат поголем притисок врз Грција, во тоа сум сигурен.
Но заради овие постапки, една по друга, во низа, сите овие статуи и сé останато, наспроти високата невработеност и народот што живее во сиромаштија – тие пријатели рекоа: Што е поентата? Веќе немаа стомак да извршат поголем притисок врз Грција. Верувам дека ова уште повеќе ќе го отежне конечното решение. Мора да постои подготовка на јавното мнение.
Ако погледнам на сопствената земја – ви кажав колку беше болна таа одлука, да се откажеме од дел од нашата територија – нашата влада ја подготви јавноста многу однапред, што беше важно за долгорочната иднина на земјата, за регионот, да ни донесе просперитет, инвестиции…
Предлогот беше широко прифатен од сите граѓани. Една година подоцна, истата влада беше повторно избрана, за да се демонстрира визијата и храброста. Тоа е потребно и овде!