Текстот е објавен на 5 јуни, 2014 година во неделникот „Фокус“ во бројот 974
Пишува: Ирена МУЛАЧКА
Никој во Македонија во последните четири години нема никакви податоци – колку на годишно ниво има заболени од кој било вид рак, ниту, пак, колку пари се одлеале за лекување и третман на овие пациенти. Иако, нивниот број секоја година алармантно се зголемува, сепак, колку се вкупно, кои се причините и колку пари се трошат од буџетот, останува државна тајна или податоците се водат како строго доверливи информации.
Споредбата со европските земји, според последните податоци на Светската здравствена организација за 2010 година, вели дека Македонија ја зазема „златната“ средина по смртноста од рак. Така, пред нас се Ирска, Русија, Романија, Хрватска, Србија, Чешка, Словачка, Естонија, Холандија… Во Македонија има 171,5 болен на 100.000 жители. Такви, барем, се последните статистички податоци, објавени пред 2010 година. Оттогаш, наваму, државата нив ги крие како змија нозе.
Додека во Македонија пациентите немаат, како што се жалат дел од нив, никакви услови за лекување, чекаат со месеци за испитување, немаат лекови на позитивната листа, па плаќаат повеќе од 3.000 евра за цитостатици, животот на заболените во европските земји барем во овој дел е олеснет.
Во Германија не се дозволува заболен од рак да чека за испитување повеќе од два дена, а пациентите лековите ги добиваат на државна сметка. Ништо поразлична не е ситуацијата ни во Швајцарија, каде што болните се ставаат на приоритетна листа на лекување, а државата се труди на секој можен начин да им го подобри лекувањето и да им обезбеди современа терапија.
Пред три години во Неготино почина 19-годишна девојка заболена од рак на дојка. Според пишувањата на медиумите, таа, откако открила дека боледува од ова кобно заболување, чекала четири месеци да ѝ се направат сите потребни испитувања и да се дијагностицира болеста. Во тој период лекарите ја шетале од клиника на клиника, по неколкупати доаѓала во главниот град на испитување, но се враќала назад без да заврши работа. Младата девојка за кратко време почина.
Дел од пациентите продолжува да ги мачи дилемата – зошто владата не им обезбеди на болните од рак да се лекуваат на државна сметка, а успеа за само четири години да потроши 240 милиони евра за проектот „Скопје 2014“? Што е поважно, спомениците или животот на болните?
ОД УГАНДА ЗАВРШИЛА НА ЛЕКУВАЊЕ ВО МАКЕДОНИЈА
Пред неколку дена во редакцијата на „Фокус“ дојде 58-годишната Светлана Галоња-Семакула од Прилеп, која речиси 15 години живее во Кампала, главниот град на Уганда. Таа е мажена со Угандецот Фредерик Семакула, стоматолог по професија, со кого има две деца, од кое едното живее таму, а другото студира ветерина во Македонија. Нејзината приказна е доста потресна, но таа немаше проблем да ни раскаже каков трнлив пат поминала по болничките ходници низ земјава, барајќи спас за својата болест.
Во 2006 година, во Кампала, на прилепчанката ѝ откриваат дека боледува од рак на дебелото црево. Оттука, почнуваат нејзината голгота и борбата за живот.
Таа го почнала лекувањето во главниот град на Уганда, каде што била и оперирана. По одредено време имала подобрување на здравствената состојба. Бидејќи Семакула често доаѓала во својот роден крај, во посета на своите родители, сепак, пред две години, во 2012 година, таа решила да направи одредени испитувања во земјава.
– Тоа што го открија беше страшно. Направените испитувања покажуваат дека имам секундарен депозит, односно метастаза на црниот дроб. По којзнае кој пат се соочив со стравот, болката и со надежта. Условите за лекување се катастрофални, не само во битолската клиничка болница, туку и на скопските клиники. Пациентите чекаат по три месеци само за испитување. Па, смета ли некој од државата дека тие луѓе можат да умрат и дека во својот организам носат бомба, што може да експлодира во секое време – раскажува за „Фокус“, Галоња-Семакула.
Таа додава дека, честопати чита коментари и написи во кои лошите и катастрофални услови сите ги споредуваат со условите во африканските земји.
– Во Македонија нема никакви услови за лекување на каква било болест, а да не зборуваме за заболените од рак. Ним им е најтешко. Нивните денови се избројани, а државата за тоа не води никаква сметка. За да завршиш работа, мора да имаш врски преку некој лекар, кој ќе ти обезбеди влез во скопските клиники. Без тоа, човек може слободно да си умре – тврди 58-годишната прилепчанка.
По откривањето на болеста, Галоња-Семакула, последните две години останала да се лекува во земјава. Но, како што тврди, ниту на крај памет не ѝ текнало низ каков хорор ќе помине. А, посебно, колку пари треба да даде од свој џеб за да може да се лекува нормално.
– Одиш во прилепската болница да се снимаш, таму не работи компјутерската томографија. Од друга страна, во случај да работи, што ретко се случува, тогаш нема реагенси и тумор-маркери. Болница не смее да си дозволи такво нешто. Факт е дека државата си игра со животите на луѓето – вели прилепчанката.
Таа во кратки црти објасни колку пари ѝ се потребни за лекување во приватното здравство бидејќи ништо не е обезбедено на државен трошок. Според неа, редно време е здравствените власти да прекинат да се фалат со реформите.
– Ако нема тумор-маркери во болниците, за да ги купиш приватно, потребни се 2.000 денари, додека за да направиш томографија, бидејќи не работи апаратот, потребни ти се од 6.000 до 9.000 денари. Како некој може, со пензија од само 6.000 денари, да го преживее месецот за храна и сметки и да плаќа приватно лекување? – прашува Галоња-Семакула.
ПАЦИЕНТИТЕ БОЛНИ ОД РАК САМИ СИ ГИ КУПУВААТ ЛЕКОВИТЕ
Факт е дека Македонија не може да се пофали дека на државна сметка има доволно современа терапија против ракот. Дел од пациентите, за да ги набават цитостатиците „авастин“, мора да платат од свој џеб 3.000 евра бидејќи тие не се ставени на позитивната листа.
– Дали Министерството за здравство воопшто се грижи за овие пациенти или тие треба да умрат? Од каде да најдеме 3.000 евра за цитостатици, кога едвај го преживуваме месецот? Метастазата е бомба во организмот. На сите ни е доста од фалењето на здравствените реформи во државава бидејќи сите сме свесни дека ништо не се прави. Само едно знам, дека никому не му е гајле за нас. Можеме слободно да умреме – објаснува 58-годишната прилепчанка.
Според неа, ако на скопските клиники немаат доволно кадар што ќе работи, треба да си вработат.
– Тоа е проблем на владата и таа треба да го реши. Јас пред две недели ја завршив втората хемотерапија и што ќе се случи, само Господ знае – тврди Галоња-Семакула.
Инаку, таа ќе се врати во Уганда откако ќе одлучат дали повторно ќе ја оперираат. По овие две години што ги поминала на лекување во земјава, разочарана е од целокупниот здравствен систем.
– Во секоја европска земја има тим лекари што работат со пациентите заболени од рак, како, на пример, психијатар и нутриционист, кои по третманот им се посветуваат на пациентите и им објаснуваат што да јадат, со каква терапија да продолжат и плус психијатар, кој ќе им помогне полесно да ги прифатат болеста и понатамошното лекување. Тоа за Македонија е поим – истакна Галоња-Семакула.
Дел од лекарите коментираат дека пациентите заболени од рак не можат да си дозволат да ја набават неопходната терапија затоа што таа не е ставена на позитивната листа.
– Лековите од првата линија (стадиум три) не се ставени на позитивната листа и пациентите се присилени сами да си ги купуваат. Тие чинат од 700 до 1.200 евра месечно, а се пијат шест месеци. Сите здруженија досега апелираа овој проблем да се реши, но и нив, како и нас, ги игнорираат. Сепак, станува збор за луѓе, за нив мора да се обезбеди терапија на државна сметка – тврди доктор Милчо Пановски, абдоменален хирург.
Тој додава дека дел од пациентите, со просечната плата што ја земаат, се препуштени самите на себе или на нивната фамилија да се снаоѓаат како знаат и умеат.
– Ако немаат пари, не примаат терапија. Така функционираат работите кај нас во земјава. Не ми е јасно, кога се гледа колку тие пациенти се малтретираат и од тоа им зависи животот, зошто не ги ставаат лековите на позитивната листа. За испитувања на луѓето им закажуваат по четири-пет месеци, а дотогаш којзнае што сѐ може да се случи. Одат во приватното здравство, даваат еден куп пари за колоноскопија, а потоа доаѓаат кај нас да ги оперираме – истакна професор Пановски.
Додека дел од пациентите и лекарите водат постојана битка, од друга страна, од Министерството за здравство не сакаа да одговорат на прашањата на „Фокус“ ‒ зошто се крие бројот на заболени од рак секоја година, што презема државата и колку пари се трошат за лекување и третман на овие пациенти?
ЗОШТО ВЛАСТИТЕ ГИ КРИЈАТ БРОЈКИТЕ НА ЗАБОЛЕНИ ОД РАК?
„Фокус“ пред неколку месеци објави дека една од причините за зголемувањето на заболените од рак е азбестот, кој е насекаде околу нас. Тој дури беше причина и за неколку смртни случаи.
По неколкудневно сурфање на интернет тогаш дојдовме до фрапантни податоци. Покрај сите негови добри и корисни квалитети, азбестот има еден голем недостаток ‒ тој е прогласен за канцероген од типот А1, што значи дека тој дефинитивно го предизвикува смртоносното заболување мезотелиом, што во превод значи рак на обвивката на белите дробови, кој се добива преку вдишување на азбестни влакна.
Многу е опасен кога се дисперзира во воздухот во вид на многу мали влакна (прашина), кои се невидливи за голо око. Вдишувањето на овие азбестни влакна може да доведе до една од следните три болести: азбестоза, оштетување на ткивото на белите дробови, рак на белите дробови и мезотелиом, рак на плеврата.
Во тоа време, доктор Милан Ристески, директор на скопската Клиника за онкологија, потврди дека азбестот е причина број еден за заболување од рак на обвивката на белите дробови.
– Со сигурност може да се потврди дека азбестните влакна се главни причинители на мезотелиомот. На годишно ниво имаме нормален број пациенти што се заболени од рак на плеврата и засега нема некое драстично зголемување. Зголемен ризик постои кај оние што се вработени во индустриите, како и кај децата што учат во училиштата каде што покривите се од азбест – тврдеше пред неколку месеци доктор Ристески.
„Фокус“, исто така, пишуваше и дека бројот на заболени од рак во другите градови се зголемува и од загадената вода. Еден од тие градови е Свети Николе, каде што веќе неколку години наназад нема официјални податоци – колку заболени има од оваа болест, која, според лекарите, секоја година се зголемува за 100 отсто!
Сите тие приказни и случаи не ги поттикнаа владата и здравствените власти да преземат нешто, со што барем на некој начин ќе придонесат зголемениот број заболени пациенти од рак да се намали. Очигледно, со текот на годините се навикнаа проблемите да ги чуваат или во фиока или да ги кријат под тепих надевајќи се дека тие ќе се решат самите од себе. Сепак, тоа не помага ниту да се намали бројот на заболени, а што е уште пострашно, ни да се намали бројката и на тие што секојдневно умираат од овие тешки заболувања.
Рамка 1:
НИКОГАШ НЕ БИ ЈА СМЕНИЛА УГАНДА ЗА МАКЕДОНИЈА
Педесет и осумгодишната прилепчанка Светлана Галоња-Семакула вели дека ѝ е чудно како сите лоши работи во земјава ги споредуваат со африканските држави.
– Јас во Уганда живеам 15 години и можам да потврдам дека таму има добар здравствен систем. Зад луѓето болни од рак секогаш постојат тим-лекари, кои се задолжени за сè: од тоа какво јадење треба да се јаде, па сè до терапијата што треба да се прима. Имаат доста голем кадар и добро се организирани. Никогаш не би ја сменила Уганда за Македонија, иако често ме фаќа носталгија ‒ тврди Галоња-Семакула.
Рамка:
ДЕВОЈКА БОЛНА ОД РАК, ПРЕКУ ТВИТЕР, СЕ ПРОСТИ ОД СИТЕ
Аманда е млада девојка, која боледувала од рак и која својата борба со оваа болест ја опиша на својот профил на Твитер. Таа почнала да го користи Твитер во 2009 година и преку него секојдневно ги мотивирала луѓето да живеат посреќен живот, потсетувајќи ги дека нејзините денови се избројани и дека таа најдобро ја знае вредноста на секој изминат ден.
Сè до последниот ден таа продолжила да пишува, а последната порака што ја оставила била:
– Луѓе, бидете добри и љубезни едни кон други, не трошете емоции и време на лоши работи. Животот е премногу краток за да го трошите залудно – напишала Аманда на Твитер.